Асы (Белорет районы)

Асы (рус. Ассы) — Башҡортостандың Белорет районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 818 кеше^[1]. Почта индексы — 453562, ОКАТО коды — 80211810001.

Ауыл
Асы
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Белорет районы
Координаталар	54°22′10″ с. ш. 57°33′16″ в. д.HGЯO
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 211 810 001
ОКТМО коды	80 611 410 101
ГКГН номеры	0520480
Картаны күрһәтергә/йәшерергә Асы

Асы ауылында Арыҫлан Мөбәрәков бюсы

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	818	408	410	49,9	50,1

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Тарихы

Асыла А. Мөбәрәков музейы алдында. Бөйөк артистың бюсы асылған көн. Фотола Гөлли Мөбәрәкова, Рәғиҙә Янбулатова, скульптор Тамара Нечаева, яҙыусы Рәшит Солтангәрәев, режиссёр Рәйес Исмәғилов, район етәкселәре, мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре, журналистар. Шағирә Гүзәл Ситдиҡова сығыш яһай. 1997.

Ауылдың исеме есеменә тап килгән, тоҙло, йәки асы һыуҙарына бәйле килеп сыҡҡан. Ул тиҫтәләрсә минераль сығанаҡтары булған урында урынлашҡан. Борондан уларҙың шифаһын яҡшы белгәндәр, йыраҡ-йыраҡтарҙан дауаланырға килгәндәр, шишмәләрҙең шифаһы ХVII — ХVIII быуаттарҙа уҡ файҙаланылған. Асы шишмәһенең һыуында магний, кальций, бром, кремний, фтор кеүек төрлө минераль матдәләр бар.

Тәбиғәте таулы-урманлы, ҡарағай, шыршы, ҡайын, имән, йүкә һәм башҡа ағастарҙан торған ҡуйы урмандар ҡаплап алған.

Өфөнән — 180, Магнитогорскиҙан 200 километр алыҫлыҡта ятҡан был ауылда уҙған быуат ахырында, ниһайәт, ил кимәлендә даны арта барған шифахана асыла.

Ауылдан йыраҡ түгел мәрмәр, төҙөлөштә биҙәү өсөн файҙаланылған төҫлө таштар сығарыла^[2] .

Ауылға дан килтергән шәхес — ул Бөйөк Ватан һуғышына тиклем үк әле Протазанов төшөргән «Салауат Юлаев» фильмында төп ролде башҡарған СССР-ҙың халыҡ артисы Арыҫлан Мөбәрәков. Ул ошо ауылда донъяға килгән, йыш ҡына ҡайтып йөрөгән. Ауылда уға арналған музей асылған, скульптор Тамара Павловна Нечаева эшләгән бюст ҡуйылған.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Белорет): 115 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (ост. 1 02 км): 0 км

Билдәле шәхестәр

• Мөбәрәков Арыҫлан Ҡотләхмәт улы (1908—1977) — башҡорт совет актёры, театр режиссёры, драматург. СССР-ҙың халыҡ артисы (1955).
• Йосопов Харрас Ғәлиәкбәр улы (1 март 1928 йыл — 12 февраль 2006 йыл) — башҡорт тел белгесе, педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (1956). БАССР мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1988), СССР-ҙың мәғариф отличнигы (1980), РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1964).

Һылтанмалар

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. — 744 с. ISBN 978-5-295-04683-4 (рус.)
• Юрмаш йылғаһы һәм күк күкрәү таштарының сере

Иҫкәрмәләр

1. Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
2. «Асы» һыуҙары— тәбиғәт мөғжизәһе(недоступная ссылка)