Өфө II ҡаласығы

Өфө II ҡаласығы — Өфө ҡалаһының үҙәгендә, хәҙерге Пушкин — Яңы түшәлгән урам, Октябрь революцияһы урам — С. Юлаев проспектының башында урынлашҡан боронғо ҡаласыҡ. Өфө II ҡаласығы — IV-XIV бб. археологик ҡомартҡыһы. Ҡаласыҡ ике тәрән йырын барлыҡҡа килтергән моронда урынлашҡан. Мәҙәни ҡатламдың тәрәнлеге 4 метрға етә. 1961 йылдан алып дәүләт һаҡлауы аҫтындағы тарихи-археологик ҡомартҡы булып тора^[1][2].

Был терминдың башҡа мәғәнәләре лә бар, ҡарағыҙ: Өфө (мәғәнәләр).

Боронғо ҡаласыҡ
Городище Уфа II башҡ. Өфө II ҡаласығы
Испан картографы Меркаторҙың 1554 йылғы картаһында Паскерти ҡалаһы
Ил	Рәсәй
Республика	Башҡортостан
Статус	Тарихи-археологик ҡомартҡы
Бөгөнгө хәле	Тарихи-археологик ҡомартҡы

Өфө-II ҡаласығының урынлашыуы

Өфө-II ҡаласығы Башҡортостан Республикаһы Өфө ҡалаһы ҡала округының Киров районы 533-сө һәм 570-се кварталдары территорияһында урынлашҡан. Ҡаласыҡты беренсе булып асыусы П.Ф. Ищериков 1953 йылда ҡаласыҡтың урынлашыуын түбәндәгесә һүрәтләй: «Пушкин урамы бында ике яҡтан да текә, тәрән һәм киң — «Пушкин» һәм «Ильинский» — йырындары бар. Урам туберкулёз дауаханаһы (Тушнов йорто) урынлашҡан бейек һәм киң морон менән тамамлана. Артында ҡушылған ике йырын тәрәнерәк бер бөтөн йырынға әйләнгән тағы ла бейегерәк урынында тора был морон. Йырындар төбөндә ағып ятҡан шишмәләр, бер бөтөнгә ҡушылып, ҙур көс менән Ағиҙел йылғаһына ҡоя. Морондоң йырын төбөнән бейеклеге — 50-60 метр. Шул сәбәпле, уға өс яҡтан да инеү мөмкин түгел. Морондоң көнбайыш яғы (XVIII быуаттан башлап йорттар төҙөлгән) терраса рәүешендәге ҡалҡыулыҡтар менән айырылып тора. Луначарский баҡсаһы яғына, Министрҙар Советы бинаһына һәм артабан Академия театрына күтәрелгәндә, был бик һиҙелә».

Өфө-II ҡаласығын тикшереү

Өфө-II ҡаласығын 1953 йылда Өфөлә йәшәгән билдәле тыуған яҡты өйрәнеүсе Пётр Фёдорович Ищериков аса. 1953 йылдың 8-9 сентябрендә ул Пушкин урамында алып барылған ер эштәрен күҙәтә. Был урамдың уң яғында С.Ҡудаш урамынан (хәҙерге Яңы түшәлгән урам) Воровский урамына (хәҙерге Салауат Юлаев проспекты) тиклем һалынған һыу үткәргес траншеяға иғтибар итеп, тикшеренеүсе археологик материалдарҙың булыуын теркәй. Тикшереү барышында траншея стеналарында һәм уның өйөмдәрендә төрлө йорт һәм ҡырағай хайуандарҙың ярыҡ һөйәктәре, көл, айырым күмер һәм һөйәктәрҙең ҡалын ҡатламдары, шулай уҡ ҡалын стеналы һәм нәҙек стеналы балсыҡ изделиелар фрагменттары, (усаҡта аҙыҡ бешереүгә оҡшаған) утта яндырылыу эҙҙәрен таба. П.Ф. Ищериков үҙенең табышы тураһында үҙенең ғилми етәксеһе Һарун Вәли улы Йосоповҡа хәбәр итә. Һ. В. Йосопов траншеяның стеналарын таҙарта, серек ҡаҙыҡтар һәм ята торғас тығыҙланған ағас ҡалдыҡтарын таба. Әммә территория тулыһынса тикшерелмәй ҡала. 1954 йылда Ағиҙел йылғаһы аша автомобилдәрҙә йөк ташыу күпере төҙөлә башлай, был эргә-тирәләге территорияны масштаблы үҙгәртеп ҡороуға килтерә. Уны тигеҙләйҙәр, йырындарҙы күмәләр, ә йырындар төбөндәге шишмәләр бетон торбалар эсенән ағыҙыла. Воровский урамынан мәҙәни ҡатлам 1 метрҙан ашыу тәрәнлеккә, Ә Пушкин урамы буйлап көнбайыш йүнәлештә — 2 метр тәрәнлеккә ҡырҡыла. Тротуарҙарға асфальт япҡанда ла мәҙәни ҡатлам киҫелә. П.Ф. Ищериков үҙенең асышын яһаған һыу үткәргес траншея ла күмелә, ә уға яҡын 2,2 метр тәрәнлектәге тағы бер траншея ҡаҙыла. п. Ф. Ищериков был траншеяны таҙарта, уның көньяҡ стенаһының профилен ала һәм күтәреү (подъёмный) материал йыя. Артабанғы йылдарҙа күтәреү материалдарын йыйыуын дауам итә, ә 1957 йылда П.Ф. Ищериков ҡомартҡыла 6×2 м тәрәнлектәге ҡаҙыныу эштәрен үткәрә, был беренсе тапҡыр объектты археологик ҡомартҡы булараҡ тасуирларға мөмкинлек бирә. Ҡаҙыныу эштәре ҡатмарлы стратиграфияға эйә, ҡара гумус ҡатламдарынан, көл ҡатламдарынан, серек ағастарҙан торған ҡеүәте 3 метрға тиклем мәҙәни ҡатламды аса, ул ә ер өҫтөнән 60-80 см тәрәнлектә ҡеүәте 20 см һәм диаметры метр самаһы булған усаҡ табы табыла.

Был ҡаласыҡ I быуатта уҡ төҙөлгән һәм XV—XVI быуаттарға тиклем һаҡланған.

Испан картографы Меркаторҙың 1554 йылғы картаһында хәҙерге Ҡариҙел йылғаһы тамағында урынлашҡан ҡала Башҡорт (Башкирти) тип атала.

Ҡаҙыныуҙар барышында монументаль архитектура объекттары: нигеҙенең киңлеге 10 метр, бейеклеге 4—5 метрға еткән ҡеүәтле диуар, тәрән һәм киң соҡор, тура мөйөшлө һәм тирмә рәүешендәге торлаҡ эҙҙәре, уртаса киңлеге 2 метр, оҙонлоғо 50 метрҙан ашыу ағас күпер, тимер һәм баҡыр иретеү мейестәре, ювелир оҫтаханаһы ҡалдыҡтары табылды.

Хеҙмәт ҡоралдары, керамика, биҙәү һәм ҡорал әйберҙәре һәм башҡаларҙан, шул иҫәптән ХIII–ХIV быуаттарҙағы 19 көмөш тәңкәнән торған матди мәҙәниәт әйберҙәренән ҙур коллекция тупланды

Табылған материалдар V—XII быуатта уҡ ҡала булған тип раҫларға мөмкинлек бирә. Табылдыҡтар Өфө II ҡаласығы ул осорҙаға иң ҙур мәҙәни һәм сәйәси үҙәге булыуын дәлилләй.

Бронзанан ҡойолған ат һыны. VI—VII бб.

Ҡаҙыныуҙар барышында йыйылған керамика түбәндәге төрҙәргә: турбаҫлы (яҫы төбө һәм тамағы ҙур диаметрлы ҡалын стеналы орнаментһыҙ тупаҫ эшкәртелгән һауыттарҙан ғибәрәт); бахмут (тәртипһеҙ урынлашҡан түңәрәк соҡораҡ биҙәктәрҙән торған түңәрәк йәки яҫыланған төплө ҙур булмаған һауыттарҙан ғибәрәт), ҡараяҡуп мәҙәниәте (керамика муйыны тирәләй ҡыя һыҙыҡ, сатраш, соҡораҡ һәм ҡабарынҡы биҙәк, ауыҙы тирәләй һырҙар менән биҙәлгән түңәрәк төплө көршәк рәүешендәге әүәләп эшләнгән һауыттарҙан тора), кушнаренко (бәләкәй муйыны һәм яурыны буйлап горизонталь билбаусыҡтар, сиратлашҡан киҫелештәр йәки зигзагтар менән биҙәлгән йоҡа стеналы һауыттары менән тасуирлана) бүленә. Шулай уҡ өҫкө йөҙө ялтыратылған, бау һәм теш орнамент менән биҙәлгән сейәлек мәҙәниәте керамикаһы ҡалдыҡтары теркәлгән.

Керамиканан тыш һөйәктән әйберҙәр (уҡ башаҡтары, аҫылмалар, йәйә япмалары), шулай уҡ балсыҡ ҡолғалар, балыҡ тотоу селтәре батырғыстары грузила, бронза беләҙектәр, быяла һәм гәрәбә муйынсаҡтар) табыла.

1958 йылдан Өфө-II ҡаласығын Н. А. Мәжитов тикшерә башлай, 2004, 2006—2010 йылдарҙа дауам итә. Ул 20 квадрат метр майҙанды биләгән яңы ҡаҙыныу эштәренә нигеҙ һала. Ҡаҙыныуҙар ҡаласыҡтың ҡатмарлы стратиграфияға эйә булыуын күрһәтә. Өҫкө ҡатламы 15-20 см ҡалынлыҡта була һәм ҡом, ҡырсынташ һәм кирбес ҡалдыҡтары һ.б. менән ҡатнашҡан тығыҙ, ныҡ тамғаланған ерҙән тора. Артабан ҡалынлығы 30-85 см булған ҡара-көрән ныҡ тамғаланған ҡатламдан (суспеси) тора. Унда бик күп хайуан һөйәктәре һәм биҙәкһеҙ керамика табыла. Ҡаҙыныуҙың көнбайыш яғындағы был ҡатлам һуң барлыҡҡа килгән ике соҡор арҡаһында ныҡ емерелә. Беренсе соҡор көл, ағас күмере һәм хәҙерге керамика ярсыҡтары менән ҡатнашҡан 75 см тәрәнлектә ҡара тупраҡ менән тулған була. Икенсе соҡорҙоң тәрәнлеге 1,5 м, унда серек ағас бағаналар, XVIII быуат тәңкәләре һәм башҡа әйберҙәр табылған. Урындағы халыҡ һөйләүенсә, был соҡор урыҫ мунсаһының ҡалдығы булған. Ҡараһыу көрән ҡатламы аҫтында уртаса 1 м ҡалынлыҡтағы ҡараһыу һоро ҡатлам ята. Ҡатламда ҡеүәте яҡынса 10 см булған көл һәм ағас күмер ҡатламдары күҙәтелә. Ҡараһыу һоро ҡатлам күп һанлы керамика һәм хайуан һөйәктәренән торған көл ҡатлам менән түшәлгән. Ҡатлам ҡатмарлы структураға эйә була. Ҡаҙыныуҙың көнсығыш осонда көл ҡатламының ҡеүәте 1-1,1 м тәшкил итә, серек ағас ҡатламының ҡыҫылып инеүе асыҡлана. Ҡаҙыныу уртаһында көл ҡатламы ҡатламлана. Ҡаҙыныуҙың көнбайыш осонда көл ҡатламының ҡеүәте 20 см-ға тиклем кәмей. Көл ҡатламынан түбәнерәк ҡара-көрән төҫтәге, ярлы керамика, хайуан һөйәктәре һәм башҡа әйберҙәрҙән торған ҡатлам урынлаша. Ҡатламда ағас күмерҙәре, серек ағас һәм яндырылған һалам ҡалдыҡтары менән айырым көл линзалары теркәлә. Иң түбәнге мәҙәни ҡатлам 3-4 см-ҙан һайын ҡара-көрән ҡатлам менән сиратлашҡан күмерле йоҡа көл ҡатламдарынан тора. Был ҡатламда бер нисә тиҫтә керамика ярсыҡтары табыла. Артабан ҡара төҫтәге ҡом ҡитғаһы килә^[3].

Иң ҡыҙыҡлы табылдыҡтар араһында бер нисә «каури» аҫылма ҡабырсаҡ, шулай уҡ 1,6 м тәрәнлектә табылған, тау гәлсәәренән эшләнгән, ҡулында өс йылан тотҡан ҡанатлы гений һүрәте төшөрөлгән парфян геммаһын билдәләргә кәрәк. Был гемма нигеҙендә П. Ф. Ищериков ҡомартҡының түбәнге сиген — б. э. т. I быуат һәм б. э. I быуат — билдәләй. Һәйкәлдең үрге сиге бахмутин тибындағы керамика буйынса - б. э. IV-VII быуаты — билдәләнә. Шулай итеп, Өфө — II ҡаласығының дөйөм датаһы, П. Ф. Ищериков фекеренсә, яҡынса б. э. т. I быуат — б. э. VII быуат сиктәрендә була.

Тау гәлсәренән яһалған ҡанатлы кешене һүрәтләндергән гемма. I быуат.

1828 йылда алтын Византия тәңкәһе табыла. Был турала 1832 йылда Рәсәй академияһының журналында ла яҙып сығалар. Артабан да крайҙы өйрәнеүселәр бик күп алтын һәм башҡа ҡиммәтле таштарҙан яһалған биҙәүестәр, шулай уҡ VII быуат аҙағы, VIII быуат башы менән билдәләнгән алтын Византия сылбырының фрагментын таба.

1953 йылда билдәле крайҙы өйрәнеүсе Петр Ищериков Өфө—II ҡаласығы булыуын билдәләй. Артабан уны төрлө йылдарҙа Садиҡова Мәхмүҙә Хисай ҡыҙы, Овсянников Владимир Владиславович, Нияз Мәжитов өйрәнә. Өфө-II ҡаласығының мәҙәни ҡатламы дүрт, урыны менән — унан да күберәк метрға етә. Ҡаҙыныу эштәре һөҙөмтәһе ҡаласыҡтың мең йыл ярымға яҡын элек нигеҙләнеүен раҫлай.

Иң тәүге һәм билдәле датаға бәйләнгән табыш — хәҙерге Медицина университетының административ биналары урынында беҙҙең эраның VII-VIII быуатына ҡараған ҡиммәтле әйберҙәр.

1500 м2 ашыу ер ҡаҙылған. Ҡаласыҡ киңлеге 1011 м, бейеклеге — 4 м ашыу булған өйөм һәм соҡорҙан ғибәрәт. Киңлеге 3 метрға тиклем булған таҡта түшәлгән урамдар кварталы планы билдәләнә. Бер нисә, ҡайһы берҙә таш платформаға ҡоролған асыҡ усағы булған каркас бағана конструкциялы ер өҫтө торлаҡтары, тәрәнлеге 2 метрға тиклем хужалыҡ соҡорҙары асыҡланған. Шулай уҡ бер нисә мәҙәни ҡатламға ҡараған, Урта Азия,Төньяҡ Кавказ, Урта Волга буйы эш һәм яу ҡоралдары, биҙәүестәр, бәйләүестәр, зооморф һүрәттәр төшөрөлгән эшләнмәләр, ҡәмәрҙәр, көмөш тәңкәләр, хайуан һөйәктәре табылған. Ҡаласыҡта йәшәгән кешеләр тимер эшкәртеү, көршәкселек, һөйәк ҡырҡыу, туҡыу, зәргәр етештереү, сауҙа, малсылыҡ менән шөғөлләнгән. Өфө II ҡаласығы яҡында урынлашҡан ҡәберлектәр һәм ҡаласыҡтар комплексы тип ҡарала. Ҡомартҡы — II-XIV быуат яҙмаларынан билдәле урта быуат Башҡорт ҡалаһы.

Өфө—II ҡаласығы буйынса етди эш 2006 йылдың ноябренән 2007 йылдың 30 ғинуарына тиклем алып барыла. Ҡаҙыныу эштәре барышында археологтар беҙҙең эраның VII—VIII быуатына ҡараған алтын һәм көмөш изделиеларҙың фрагменттарына юлыға. Алтын Урҙа осоро тәңкәләре лә ҙур табыш булып тора.

Ҡаҙыныуҙар барышында тикшеренеүсе бахмут, турбаҫлы һәм кушнаренко мәҙәниәттәрен сағылдырған ете төргә бүлгән керамика йыйған.

Йыйылған керамиканың беренсе төрө мәҙәни ҡатламдың өҫкө горизонттарында осраған биҙәлмәгән, ҡулдан эшләнгән һәм тигеҙ булмаған һәм тупаҫ эшкәртелгән, ҡом һәм ағас ҡушылған балсыҡтан эшләнгән яҫы төплө һауыттарҙан ғибәрәт. Был типҡа ҡараған һауыттарҙың күбеһе тәпәш йәки бейек муйынлы көршәк формаһында, әммә тәпәш кәсә формаһындағы һауыттар ҙа бар. Икенсе төрө ҡом ҡушылмаһынан эшләнгән, өҫкө йөҙө һыу ярҙамында яҡшы шымартылған балсыҡ һауыттарҙан ғибәрәт. Был төр һауыттарҙың эске йөҙөндә штамп эҙҙәре бар. Һауыттар орнаментлы һауыттарҙың муйыны һәм өҫкө өлөшөндә ваҡ ҡыя әүернәләр, ромбсыҡтар, соҡораҡтар, өсмөйөштәр, шыршылар, зигзагтарҙан торған һыҙаттар менән сиратлашып, горизонталь семәрле билбауҙар төшөрөлгән. Һауыттар бейек тура муйынлы, урта өлөшө шар формаһында һәм төбө яҫы. Керамиканың өсөнсө төрө орнаментлы бейек булмаған, бер аҙ бөгөлгән тажлы, урта өлөшө тәпәш шар кеүек, төбө түңәрәк һауыттарҙан ғибәрәт. Орнаментацияһы — бөтә өҫкө йөҙөндә тәртипһеҙ урынлашҡан ваҡ түңәрәк соҡораҡтар. Дүртенсе типтағы керамика өсөнсө типтағы керамиканан яурыны буйлап бер йәки бер нисә горизонталь рәт булып урынлашҡан өсмөйөшлө соҡораҡтар рәүешендәге биҙәлеше һәм шыма йөҙө менән айырыла. Бишенсе типтағы керамика — өҫкө мәҙәни ҡатламдарҙа табылған ҡара төҫтәге биҙәлмәгән көршәк түңәрәгендә, муйыны ҡыҫҡа һәм урта өлөшө артыҡ киңәйтелеп, эшләнгән. Күтәреү (подъёмный) материалынан бүленеп алынған алтынсы типтағы керамикаға биҙәлмәгән, бейек муйынлы, урта өлөшө шар формаһында һауыттар ҡарай. Етенсе типтағы керамика күтәреү материалында табылған урта өлөшө ныҡ ҡабарынҡы орнаментлы ҙур көршәк формаһындағы һауыт фрагменты аша күрһәтелә. Орнаменты — муйыны буйлап горизонталь рәүештә бер рәттә урынлашҡан түңәрәк соҡораҡтар һәм һауыттың өҫкө өлөшөндәге шыршы биҙәктәре^[4].

Шулай уҡ ҡаҙыныуҙарҙа күп һанлы һөйәк әйберҙәр (ҡыҫҡа яҫы һаплы уҡ башаҡтары, пластинкалы япмалар, ҡылыс йәки бысаҡ тотҡаһы булып хеҙмәт иткән шымартылған торба, айыу һөйәктәренән аҫылма биҙәүестәр) табылған. Табылған металл әйберҙәр бронза пластинкалы таҡталарҙан (бляшки), остары ҡалын беләҙектән, өсмөйөш формаһындағы бляшка-сулпынан ғибәрәт. Таштан эшләнгән әйберҙәр игенде ышҡыу, тирмән ташынан һәм бер оселок ватыҡтарынан ғибәрәт^[5].

Н.А. Мәжитов П. Ф. Ищериков менән берлектә төҙөгән баҫмаһында ҡомартҡының датаһын раҫлай, бының өсөн табылған парфян геммаһына таяна. Табылған дүртенсе типтағы һауыттарҙы һәм бронза бляханы Н.А. Мәжитов шулай уҡ ҡаласыҡтың иртә осорона ҡарата, был табылдыҡтарҙы пьянобор мәҙәниәте ҡомартҡылары менән бәйләй(б. э. I-II бб.). Ҡаласыҡтың өҫкө датаһы бахмут мәҙәниәтенә хас өсөнсө типтағы һауыттар буйынса билдәләнә (б.э. III-VII бб.).

Балсыҡ һауыттар.

1968 йылда М.Х. Садиҡова ҡаласыҡта бәләкәй ҡаҙыныуҙар үткәрә, ләкин отчёт материалдары билдәле түгел, ә йыйылған материал РФА-ның Өфө фәнни үҙәгенең Археология һәм этнография музейында һаҡлана.

Һуңыраҡ, XX быуаттың 70-се йылдары аҙағында, йыйылған археологик материалды мәҙәни-хронологик идентификациялау үткәрелгәндән һуң, ҡаласыҡ керамикаһы бахмут, турбаҫлы, романов һәм ҡараяҡуп мәҙәниәттәренә индерелә, ә Өфө ҡаласығы үҙе беҙҙең эраның I мең йыллығы ҡомартҡыһы булараҡ билдәләнә.

1990 йылда боронғо ҡомартҡыны В.В. Овсянников, Ә.Н. Солтанова, Ф.А. Сөнғәтов, Р.Б. Исмәғилов тикшерә. 1990 йылда Өфөнөң көньяҡ сигендә автомобиль юлын киңәйтеү буйынса пландар барлыҡҡа килә, Был Өфө-II ҡаласығы сатында (Тушнов йорто усадьбаһы территорияһында) һаҡ ҡаҙыныуҙары үткәреү кәрәклеген актуалләштерә. Был ҡаҙыныуҙарҙы В.В. Овсянников үткәрә. Тикшеренеүсе дөйөм майҙаны 92 квадрат метрлыҡ ҡаҙыу эштәренә нигеҙ һала. Асылған мәҙәни ҡатламдың ҡеүәте 1,5 метр тәшкил итә.

Ҡаҙыныуҙар ауылдың йәшәү осорона ҡараһа ла, бер дәүерҙә ҡоролмаған алты хужалыҡ соҡорон табырға мөмкинлек бирә. Хужалыҡ соҡорҙары формаһы һәм конструкцияһы буйынса бер-береһенән айырылып тора һәм, күрәһең, иген һаҡлау өсөн тәғәйенләнгән була.

Табылдыҡтарҙың төп массаһы В.В. Овсянников тарафынан алты төргә бүленгән балсыҡ һауыт-һаба ватыҡтарынан тора.

Алтын колт. VII-VIII быуат Өфө ҡәберлектәре.

Беренсе типтағы керамика тышҡы яҡҡа бөгөлгән тажлы һәм шамот ҡушылмалы ҡамырҙан эшләнгән, өҫтө тигеҙ түгел, төбө яҫы һылап эшләнгән тәпәш муйынлы романов мәҙәниәтенә ҡараған көршәктән ғибәрәт. Икенсе типтағы керамика бахмут мәҙәниәтенә ҡараған, тәпәш һәм киң муйынлы, тышҡа бөгөлгән тажлы һәм ҡом һәм ваҡ таштар ҡушылмаһы менән ҡамырҙан эшләнгән түңәрәк төбө булған орнаментлы һылап яһалған һауыттарҙан ғибәрәт. Был типтағы керамика орнаменты — бөтә һауыт буйлап түңәрәк йәки өсмөйөшлө һырҙар. Өсөнсө типтағы керамика (имәндәш керамикаһы) — иләнгән ҡом ҡушылмалы ҡамырҙан орнаментлап һыланған тәпәш муйынлы йәки киң муйынлы, өҫтө яҡшы шымартылған, тышҡа бөгөлгән йәки тура тажлы, урта өлөшө яҫы һәм төбө түңәрәк. Орнаменты — һауыт муйыны буйлап бер йәки ике рәт өсмөйөшлө баҫмаларҙан ғибәрәт. Дүртенсе типтағы керамика турбаҫлы керамикаһына яҡын, ваҡ ҡом ҡушылмаһы менән ҡамырҙан эшләнгән, биҙәкһеҙ, тамағы тәпәш һәм киң, тажы тышҡа бөгөлгән, төбө түңәрәк һәм яурыны буйлап барған һылап яһалған һауыттарҙан ғибәрәт. Бишенсе типтағы керамика кушнаренко мәҙәниәтенә ҡараған орнаментлы һылап эшләнгән көршәктәрҙән ғибәрәт, уларҙың тамағы бейек һәм тар, тажы тышҡа бөгөлгән, төбө түңәрәк, стенаһы бик нәҙек (3-4 мм), иләнгән ҡом ҡушылмалы он һымаҡ ҡамырҙан яһалған. Һауыттарҙың орнаменты нәҙек семәрле һыҙыҡтарҙан тора, уларҙа лунница һымаҡ тараҡ ҡырлы штамп баҫымдары һәм муйыны буйлап урынлашҡан төрлө комбинацияларҙағы ҡыя һырлауҙар бар. Алтынсы типтағы керамика ҡараяҡуп мәҙәниәтенә ҡараған, тажы тышҡа бөгөлгән һәм төбө түңәрәк, һылап эшләнгән тәпәш муйынлы көршәктәрҙән ғибәрәт. Орнамент ҡыя һырлауҙарҙан, шыма штамп менән эшләнгән лунница һымаҡ баҫымдарҙан, тажы буйлап һырланған һыҙыҡтарҙан һәм һауыттарҙың өҫкө өлөшөндә теҙелгән «ынйыларҙан» ғибәрәт.

Керамика араһында шулай уҡ Үрге Кама буйының археологик ҡомартҡыларына хас булған ҡырлы штамп һәм бау баҫымдары менән биҙәлгән һауыттарҙың ватыҡтарынан ғибәрәт.

Табылған керамика әйберҙәре шулай уҡ пряслицаларҙан һәм тигляларҙан тора. Таш әйберҙәр оселкаларҙан һәм таш кәсәнән ғибәрәт. Шулай уҡ һөйәктән эшләнгән әйберҙәр (уҡ башаҡтары, ҡул ҡапламалары, эш ҡоралдары өсөн һаптар), ике паста кеүек муйынсаҡ, бронза балдаҡ, ҡаптырма рамы табылған. Иң ҡыҙыҡлы табылдыҡ- мөгөҙ тараҡ.

Ҡаласыҡтың төп йәшәү дәүерен В. В. Овсянников б. э. V-VII быуаттарына ҡарата.

1953 йылдан 1991 йылға тиклем ҡаласыҡта бөтәһе 127 м² мәҙәни ҡатлам өйрәнелә. Һәйкәлдең үҙәк майҙансығы һәм көнсығыш сиге тикшерелә.

2004 йылғы Пушкин урамында төҙөлөш эштәре һөҙөмтәһендә ҡаласыҡ майҙансығының бер өлөшө емерелә. Ҡаласыҡ янында төҙөлөш эштәре алып барыу һәм ҡомартҡы мәҙәни ҡатламының даими емерелеүе 2006 йылдан алып стационар һаҡлау ҡаҙыныуҙары үткәреү кәрәклеген актуалләштерә. Ошо эште башлау инициативаһы — Н.А. Мәжитовтың ҡаҙанышы.

2006-2008 йылдарҙа һаҡ ҡаҙыныуҙары Башҡорт дәүләт университеты һәм Башҡортостан Республикаһы Мәҙәниәт министрлығы ҡарамағындағы Ғилми-етештереү үҙәге көсө менән үткәрелә. Был ҡаҙыныуҙар ваҡытында яҡынса 700 метр ² майҙанда ҡеүәте 3 метрҙан ашыу булған ҡомартҡының мәҙәни ҡатламы тикшерелә. Тәүге тапҡыр ҡаласыҡ майҙансығының көньяҡ өлөшөнөң эске планлаштырылышын, торлаҡ, хужалыҡ һәм башҡа ҡоролмаларҙың конструктив үҙенсәлеген билдәләргә мөмкинлек биргән материалдар алына. 2007 йылдағы ҡаҙыныуҙар ҡомартҡының төрлө участкаларында ағас түшәмдәр ҡалдыҡтарын таба, уларҙы тикшеренеүселәр түшәлгән урам ҡалдыҡтары тип аңлата. 2008 йылда үткәрелгән артабанғы ҡаҙыныуҙар дөйөм оҙонлоғо 70 метрҙан ашыу ағас түшәмдәрҙе асыҡлай. 2009 йылда ҡаласыҡта Ф. А. Сөнғәтов етәкселегендәге археологик экспедиция ҡаҙыныу эштәре үткәрә. Археологтар 240 м ² майҙанда ҡеүәте яҡынса 2,5 м булған мәҙәни ҡатламды тикшерә. Ҡаҙыныу эштәренең айырым участкаларында тәүге тапҡыр торлаҡтарҙың таҡталы түшәмдәр һәм балсыҡ менән һыланған нәҙек ботаҡтарҙан үрелгән диуар ҡалдыҡтары табыла. Тикшеренеүселәр бөтәһе шундай биш ҡоролма эҙҙәрен теркәгән. 2010 йылда Р. Б. Исмәғилев етәкселегендәге ҡаҙыныуҙар барышында археологик экспедиция ҡаҙыныу майҙанын 160 м² тикшерә һәм тағы ла ике хужалыҡ-торлаҡ комплексының контурҙарын асыҡлай^[6].

Әл-Бәлхи== «Башҡорт ҡалаһы» булараҡ Өфө-II ҡаласығы ==

Хәҙерге Өфө урынында ҡала булыуы тураһында фараздар Өфө-II ҡаласығы асылғанға тиклем үк әйтелгән. Тарихсы Пётр Иванович Рычков, Нуғай даруғаһы Ҡаратабын улусы башҡорт старшинаһы Ҡыҙрас Муллаҡаевтың һүҙҙәренә һылтанып, Ҡазан ханлығы яулап алынғанға тиклем үк хәҙерге Өфө урынында Ағиҙел йылғаһы буйлап Өфө йылғаһы тамағына тиклем ун саҡрымға һуҙылған бөйөк ҡала булыуы тураһында яҙған:

Һылтанмалар

• Өфө II ҡаласығы // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. Өфө II ҡаласығы
• Боронғо Өфө тураһында сайт 2011 йыл 28 апрель архивланған.
• Аргументы и факты Башкортостан(недоступная ссылка)
• Башҡортостан гәзите
• КП. В Уфе на месте городища Уфа 2 хотят строить музей