Льеж (франц. Liège [ljɛːʒ], нидерл. Luik [lœyk], валлон. Lîdje (Лидж), нем. Lüttich [ˈlʏtɪç], лат. Leodi(c)um (Леодь(к)аҡыл)) — ҡала. Бельгияла (Валлония) Маас һәм Урт йылғалары ҡушылған ерҙә урынлашҡан, Льеж провинцияһының административ үҙәге. Ҡалала 194 мең кеше йәшәй (агломерацияһы менән бергә 600 мең кеше).
Льеж — быуаттар дауамында бөтә донъяның ҡорал яһаусы конструкторҙары өсөн «Мәккә» була, улар бында йә даими эшләргә, йә командировкала льеждағы хеҙмәттәштәренең тәжрибәһен үҙләштерергә килә. Мәҫәлән, Джон Браунинг бында йәшәү һәм эшләү өсөн француз телен махсус рәүештә үҙләштергән[9].
Рим империяһы ваҡытында ҡала Леодий тип атала. 705 йылда бында маастрихт епискобы Ламберт язаланып вафат була, һуңынан ул изгеләр рәтенә индерелгән. 721 йыл Изге Губерт бында епархия үҙәген күсерә. Кенәз-епископ Нотгер (972—1008) заманында Льеж маас романикаһының үҙәге булып тора.
Урта быуаттарҙа цех һөнәрселәре, дворяндар һәм руханиҙар араһында Льеждағы хакимлыҡ өсөн көрәш барған.1312 йылдарҙа ҡала халҡы дворяндарҙы Изге Мартин сиркәүендә яндыра. XV быуатта Льеж Нидерланд Бургундияһына көсләп индереүгә уңышлы ҡаршы тора. Ҡаланы ике тапҡыр (1467 һәм 1468 йылдарҙа) Ҡыйыу Карл туҙҙырып талай.
XVI быуат башы Льеж өсөн алтын быуат була, был ваҡытта епископ кафедраһын Эрар (Ламарк ырыуынан) биләй. Ошо ваҡытта Льеж ҡорал етештереү үҙәгенә әйләнә, ул XIX быуаттта хәҙерге таш күмер сығарыу һәм ҡорос ҡойоу үҙәгенә әүерелә. Һуңғараҡ епископтар һәм ҡала халҡы араһында ҡапма-ҡаршылыҡтар киҫкенләшә. 1681 йылда ҡала менән демократик идара итеү принциптары юҡҡа сығарыла. XVIII быуаттағы испан мираҫы өсөн барған һуғыш ваҡытында инглиз һәм француздар тарафынан Льеж ҙур зыян күрә.
Льеж революцияһы (1789) епископат сәйәси өҫтөнлөгөн юҡҡа сығара. 1795-1815 йылдарҙа Льеж француз Урт департаментынын административ үҙәге булып хеҙмәт итә. Льеж ҡала халҡы Бельгияның бойондороҡһоҙлоғо өсөн хәрәкәттең төп көсө булып тора (1830). Индустриализациянан һуң, ҡала немецтар һөжүменә ентекләп нығытыла (1891), әммә ике донъя һуғышында ла ҡала немец оккупацияһы аҫтында була (ҡарағыҙ: Штурм Льежа).
Льеж аша мөһим эске һыу юлдары үтә: Маас йылғаһы һәм Альберт каналы. 2007 йылда Льеж йылға портының йөк әйләнеше 15,8 миллион тонна тәшкил итә (2006 — 14,4 миллион тонна). Европала Льеж порты йөк әйләнеше буйынса өсөнсө урынды биләп тора (Дуйсбург һәм Париждан башҡа)[10].
Льеж аэропортына нигеҙ 1990 йылда һалына. Унда йыһазландырылған ике осоу-ултырыу һыҙаты бар (оҙонлоғо 2340 һәм 3700 метр), улар пассажирҙар һәм йөк ташыу өсөн ҡулланыла[11]. 2004 йылда йөк әйләнеше буйынса Льеж аэропорты Европа аэропорт тары араһында һигеҙенсе урынды биләй. Шул саҡта аэропорттың йөк әйләнеше 383 837 тонна тәшкил итә[12]. 2016 йылда аэропорттың йөк әйләнеше 660 мең тонна тәшкил итә (+2 % 2015)[11].
Льежда TNT Express компанияһының хабы урынлашҡан.
Льеж — мөһим автомобиль юлдары төйөнө. Ҡала аша E40, E42, E25, E313 автомобиль юлдары үтә.
Ҡала йәмәғәт транспорты булып автобустархеҙмәт итә, элек трамвай һәм троллейбус селтәрҙәре лә булғане. Хәҙер трамвай һәм троллейбустарҙы ҡаланың йәмәғәт транспорты музейында ғына күрергә мөмкин.
Ҡалала йәмәғәт транспорты операторы — TEC.
Льеж ҡалаһында Бельгияның иң көслө футбол клубы — «Стандард» урынлашҡан, ул ил чемпионаттарында күп тапҡыр чемпион кубогын яулай. Бында шулай уҡ «Льеж» клубы сығыш яһай, ул Бельгияның футбол буйынса беренсе чемпионы (1895/96), бөтәһе «Льеж» клубы иҫәбендә 5 чемпионы титулы һанала. 2010 йылдарҙа «Льеж» түбәнге дивизионда сығыш яһай.
Ҡалала «Льеж» баскетбол клубына 1967 йылда нигеҙ һалына.
Льежда билдәле тенниссылар: Жюстин Энен — элекке беренсе ракетка, күп тапҡырҙар Ҙур шлем турнирында еңеүсе, 2004 йылда олимпия чемпионы, Федерация кубогы һәм Давид Гоффен — АТР йомғаҡлау турнирында һәм Дэвис Кубогында еңеүсе.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.