ایران تورک‌لری‌نین سایی

دیگر مقصدلر اۆچۆن، ایران تورک‌لری یه باخین.

ایران تورک‌لری تخمیناً بو اؤلکه‌نین اهالی‌سی‌نین یاری‌سینی اولوشدورورلار. ایران تورک‌لری‌نین سایی ۳۷ میلیوناجان تخمین اوْلونور.^[۱] ایران اؤلکه‌سی ان اسکی چاغ‌لاردان تورک‌لرین یوردو اولوب‌دور. بو مسئله‌نین ۷۰۰۰مین ایل‌لیک تاریخی واردیر.^[۲][۳] ابن‌خلدون دا بو یازینی تصدیق ائده‌رک، یازیر: «و فی الکتب ان ارض ایران هی ارض الترک... فاما علماءالفرس و نسابتهم فیابون من هذا کله» (بیتیک‌لرده ایرانین تورک تورپاغی اولدوغو واردیر... آنجاق فارس بیلگین و سوی بیلیم‌چی‌لری بو ساو (ی تاب‌لاماق) دان بوتون‌لوک‌له بویون قاچیریرلار).^[۴]

ایران تورک‌لری‌نین یاشادیق‌لاری یئرلرینی، اوچ بویوک بؤلگه‌یه بؤلمک اولار. ایرانین قوزئی‌باتی‌سیندا یئرلشن بؤلگه‌لر، ایرانین قوزئی‌دوغوسوندا یئرلشن بؤلگه‌لر و ایرانین اورتا و گونئی‌ینده یئرلشن بؤلگه‌لر.^[۵][۶][۷] ایرانین قوزئی‌باتی‌سیندا یئرلشن بؤلگه‌لر عومومیّت‌له گونئی آذربایجان مرزلری‌نین ایچینده یئرلشیب‌لر. قوزئی‌دوغودا یئرلشن بؤلگه‌لر، خوراسان تورکلری'نین یاشادیغی اراضیلره و تورکمن‌چؤلونه شامیل اولورلار. ایرانین اورتاسیندا و گونئی‌ینده یئرلشن بؤلگه‌لر، بیچاقچی تورکلری و قاشقای تورکلری'نین یاشادیقلاری اراضیلره شامیل اولورلار.^[۵][۶][۷]

بؤلگه‌لر

ایران تورک‌لری‌نین یاشاییش یئرلری

مشهد.

شیراز.

ایران آذربایجانی

اساس مقاله: آذربایجان

آذربایجان تورکلری، آذربایجان سینیرلارین‌دا هابئله آذربایجان سینیرلاریندان ائشیک‌ده -ایرانین آیری اوستان‌لری و بولگه‌لرین‌ده- یاشاماق‌دادیرلار. بون‌لار عومومیتتده دوغو آذربایجان، باتی آذربایجان، اردبیل، زنگان، قزوین، همدان، مرکزی، گیلان، کوردوستان، کیرمانشاه، البورز، تهران و قوم اوستان‌لرین‌ده یئرلشیب‌لر.^{[۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲]}

ایران آذربایجان تورکلری‌نین سایی ۱۹۹۸اینجی ایل‌ده ائتنولوگ سایتی‌نین تخمینی اساسین‌دا، ۲۳٬۵۰۰٬۰۰۰ نفریمیش. بو تخمینی ۳۰ میلیون نفره‌جن چوخالتماق اولار.^{[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵][۳۶][۳۷][۳۸][۳۹][۴۰][۴۱][۴۲][۴۳][۴۴]}

قاشقای‌یورد

اساس مقاله: قاشقای‌یورد

قاشقای‌یورد تورک‌لری، ایرانین گونئی و اورتا اوستان‌لرین‌ده یاشاییرلار. بون‌لار فارس، ایسفاهان، کیرمان، بوشهر، چاهارماحال و بختییاری و خوزیستان اوستان‌لرینه شامیل‌دیرلر.^{[۸][۹][۱۱][۴۵]} اون‌لارین سایی ۱۹۹۸اینجی ایل‌ده ائتنولوگ سایتی‌نین تخمینی اساسین‌دا، ۱٬۵۰۰٬۰۰۰ نفریمیش.^[۸][۱۳]

آفشاریورد

اساس مقاله: آفشاریورد

آفشاریورد تورک‌لری، ایرانین قوزئی‌دوغوسون‌دا -قوزئی خوراسان، رضوی خوراسان کیرمان، و سیمنان اوستان‌لرین‌ده- یاشاییرلار.^{[۸][۹][۱۱][۴۵]} اون‌لارین سایی ۱۹۹۸اینجی ایل‌ده ائتنولوگ سایتی‌نین تخمینی اساسین‌دا، ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ نفریمیش.^[۸][۱۳]

تورکمن‌چولو

اساس مقاله: تورکمن‌چولو

تورکمن‌چولو تورک‌لری، ایرانین قوزئی‌دوغوسون‌دا -گولوستان، قوزئی خوراسان، مازندران و سیمنان اوستان‌لرین‌ده یاشاییرلار.^{[۸][۹][۱۱][۴۵]} اون‌لارین سایی ۱۹۹۸اینجی ایل‌ده دیلچی‌لیک سایتی‌نین تخمینی اساسین‌دا، ۲٬۰۰۰٬۰۰۰ نفریمیش.^[۸][۱۳]

نوفوس

آذربایجان خریته‌سی.

چئشیدلی ساییت‌لار

ایراندا یاشایان تورکلرین سایی‌سینا گؤره چئشیدلی قایناق‌لاردا، چئشیدلی سای‌لاری گؤرمک اولار. ایران تورک‌لری‌نین دئدیک‌لرینه گوره، بو ساییت ۳۷ میلیوناجان چاتماق‌دادیر.^[۸][۴۶] ائتنولوگ سایتی‌نین وئردیغی آمار اساسین‌دا، ۱۹۹۸اینجی ایل‌ده ایران‌دا ۲۷٬۴۰۰٬۰۰۰ نفر تورک یاشاییرمیش.^[۸][۱۳]

تخمین‌لر

ایران‌دا یاشایان تورک‌لرین نوفوسویله ایلگی‌لی کسین بیر رقم وئریل‌مکده‌دیر. اون‌لارین نوفوسو ۲۵ میلیون،^[۴۷] ۳۳ میلیون،^[۴۸] ۲۵ میلیون،^[۴۹] و ۲۰ میلیون^[۵۰] تخمین وورولاراق، بیربیرین‌دن فرق‌لی شکیل‌ده وئریل‌مکده‌دیر.

دونیا بانکاسی اؤلکه پروفیل‌لری معلوماتینا گوره ۶۶٫۱ میلیون‌لوق ایران نوفوسوْنون یوزده ۴۲سینی تورک‌لر فورمالاش‌دیرماق‌دا اولوب، بو نیسبت‌ده تخمینن ۲۵ میلیون‌لوق بیر تورک نوفوسو گوسترمک‌ده‌دیر.^[۵۱][۵۲] برئندا شیفرین‌ده ایرانین تورک‌لری‌نین سایی‌سین ۲۵ میلیون نفر بیلیر.^[۵۳]

ایبهام‌لار

[[=== نوفوس سایی‌سی === ایرانین هر اون ایل‌ده باش‌وئرن نوفوس سایی‌سین‌دا، ائتنیک قوروپ‌لارینین سایی داخیل اولماییب. بو مسئله ایران‌دا نئچه نفر تورک، فارس و کورد ائتنیک‌لردن اولدوغون موبهم بیر مسئله‌یه چئوریلیب.^[۸] آبیش (آمریکا بیرلش‌میش شیتات‌لاری) دولتی، ایران‌دا اوز وئرن ۱۹۵۶ میلادی (۱۳۳۵ شمسی)اینجی نوفوس سایی‌سین، ایران دولتی‌نین ائتنیک آز گوسترمکه چالیشماق اۆچون، ائعتیبارسیز بیلیر.^[۵۴]

تورک‌لر

نیکی کئدی‌ده یازیر «عومومییت‌ده ایران‌دا رسمی آمار، ایرانین ان بویوک ائتنیک قروپون –آذربایجان تورکلری- اولدوغون‌دان آز گوستریرلر».^[۵۵] بعضی قایناق‌لار تورک‌لری ایران اهالی‌سی‌نین اوچ‌دن بیری بیلیرلر.^{[۵۶][۵۷][۵۸][۵۹]}

فارس‌لار

بعضی قایناق‌لارین اساسین‌دا، فارس‌لار ایران اهالی‌سی‌نین یوزده ۵۰سین تشکیل وئریرلر.^[۶۰] آیری قایناق‌لاردا فارس‌لارین نوفوسو یوزده ۴۵دن آشاغا گوستریلیب.^[۶۱][۶۲] قایناق‌لارا باخاراق فارس‌لاردان سوْنرا، آذربایجان تورکلری و آیری تورک‌لر ایرانین یوزده ۲۵ تا ۳۷، کوردلر یوزده ۸، بلوچ‌لار یوزده ۳، عرب‌لر یوزده ۳ و تورکمن‌لر یوزده ۲ اهالی‌سین تشکیل وئریرلر.^[۶۳]

بیرده باخ

• ایران تورک‌لری‌نین یاشاییش یئرلری

قایناق‌لار

1. نامهٔ دانشجویان آذربایجانی دانشگاه‌های تهران به نمایندگان آذربایجانی مجلس ایران و نامهٔ دانشجویان مشگین‌شهری به دولت جمهوری اسلامی ایران، برندا شیفر، مرزها و برادری ایران و چالش هویت آذربایجانی، ترجمه: یاشار صدقیانی آذر، چاپ اول، ۱۳۸۵ خورشیدی، ناشر: اولوس، صص ۲۴۴–۲۴۳.
2. archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2020-09-24. یوْخلانیلیب2012-08-28.
3. http://www.gunaskam.com/tr/index.php?option=com_content&task=view&id=134&Itemid=4427/10/138%5B%5D
4. تاریخ ابن‌خلدون (ق۱، ج ۲، ص ۱۵۴)، المسمی بکتاب العبر و دیوان المبتدا و الخبر، فی ایام العرب و العجم و البریر و من عاصرهم من ذوی السلطان الاکبر، منشورات موسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، لبنان.
5. ^{[دائمی اولو باغلانتیلی]}
6. ^{[دائمی اولو باغلانتیلی]}
7. ^{[دائمی اولو باغلانتیلی]}
8. یاشار تبریزلی، ترک‌ها و ایران (موجودیت، هویت، راهمان)، نشریهٔ ایشیق، نشریهٔ دانشجویان آذربایجانی دانشگاه علم و صنعت، کاری از مرکز تحقیقات مجمع دانشگاهیان آذربایجانی (آبتام)، چاپ دوم، صص ۳ و ۴.
9. محمود پناهیان، فرهنگ جغرافیایی ملی ترکان ایران‌زمین، ۱۳۵۱ خورشیدی.
10. جواد هئیت، سیری در تاریخ زبان و لهجه‌های ترکی، چاپ سوم، ۱۳۸۰ خورشیدی، ص ۳۰۷.
11. حسن راشدی، زبان ترکی و موقعیت گذشته و کنونی آن در ایران، ۱۳۸۳ خورشیدی، صص ۸ تا ۱۰.
12. حسن راشدی، ترکان و بررسی تاریخ، زبان و هویت آن‌ها در ایران، انتشارات اندیشهٔ نو، ۱۳۸۶ خورشیدی، صص ۱۱۹ تا ۱۲۴.
13. http://www.ethnologue.com/14/show_language.asp?code=AZB
14. صرافی، ایران تورک‌لری‌نین دیلی و فولکلورو، نشریهٔ وارلیق، ۱۳۷۸ خورشیدی، شمارهٔ ۱۱۴.
15. محمد سارای، تورک-ایران ایلیشک‌لری، آنکارا: آتاتورک آراش‌دیرما مرکزی، ۱۹۹۹ میلادی.
16. براندا شیفر، مرزها و برادری، ایران و چالش هویت آذربایجانی، ترجمهٔ یاشار صدقیانی آذر، ۱۳۸۵ خورشیدی، ناشر: اولوس، ص ۲۴۴.
17. گولدیکن قدیر، ایران‌دا یاشایان ۳۳ میلیون تورکو دوشونوز، نشریهٔ آذربایجان، ۱۹۹۸ میلادی، شمارهٔ ۳۲۲، ص ۴۷.
18. چهرگانی، محمودعلی، ۲۰۰۳ میلادی، هدفیمیز میللی کولتوروموزه صاحیب چیخماق، ۳۲۰۲، سایی ۱۴ آنکارا به نقل از دکتر بیلگه هان. گوک‌داغ و محمدرضا هیئت، ایران تورک لرین‌ده کیملیک مسئله‌سی، کوچورن رسول همدانلی، چاپ‌شده در "چالش هویت در آذربایجان"، ویژه‌نامهٔ دان اولدوزو، نشریهٔ مستقل دانشجویی دانشگاه صنعتی اصفهان.
19. http://books.google.com/books?ei=dRRaTdbGJt2qhAeFu-DgDQ&ct=result&id=YJwsAQAAIAAJ&dq=30+million+South+Azerbaijan&q=30-35 The Continuum political encyclopedia of the Middle East
20. http://books.google.com/books?id=j-BGfrath_sC&pg=PA35&dq=30+million+South+Azerbaijan&hl=en&ei=dRRaTdbGJt2qhAeFu-DgDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ6AEwAA#v=onepage&q=30%20million%20South%20Azerbaijan&f=false The Nobels' oil fate By Amir Pahlavan
21. http://books.google.com/books?id=UrSJl5rjdbkC&pg=PA187&dq=30+million+South+Azerbaijan&hl=en&ei=dRRaTdbGJt2qhAeFu-DgDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC4Q6AEwAQ#v=onepage&q=30%20million%20South%20Azerbaijan&f=false The security of the Caspian Sea Region By Gennadiĭ Illarionovich Chufrin, Stockholm International Peace Research Institute The security of the Caspian Sea Region By Gennadiĭ Illarionovich Chufrin, Stockholm International Peace Research Institute
22. http://books.google.com/books?id=sHKSh_XltKMC&printsec=frontcover&dq=brenda+shaffer&hl=en&ei=QT1YTZrtNZDsOZr4wIAF&sa=X&oi=book_r
23. cite web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Iran.pdf |title=Ethnic Groups and Languages of Iran |first=Library of Congress – Federal Research Division |last=Library of Congress|accessdate=2009-12-02}} ۱۶٪ estimated in 2009
24. "Peoples of Iran" Archived 2016-03-03 at the Wayback Machine. in Looklex Encyclopedia of the Orient. Retrieved on 22 January 2009.
25. "Iran: People" Archived 2012-02-03 at the Wayback Machine., CIA: The World Factbook: 24% of Iran's total population. Retrieved on 22 January 2009.
26. G. Riaux, "The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran", Central Asian Survey, ۲۷(۱): ۴۵–۵۸, March 2008: 25% of Iran's total population (p. ۴۶). Retrieved on 22 January 2009.
27. "Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity" in The Azerbaijani Population by Brenda Shaffer, pp. 221–225. The MIT Press (2003), ISBN 0-262-19477-5.
28. Swietochowski, Tadeusz; Collins, Brian C. (۱۹۹۹). Historical dictionary of Azerbaijan. Lanham, Maryland: Scarecrow Press, Inc. ISBN 0-8108-3550-9. pg ۲۸: "۱۵ million (1999)"
29. The Continuum political encyclopedia of the Middle East by Avraham Sela Publisher: Continuum International Publishing Group; Rev Upd edition (October 2002) ISBN 0-8264-1413-3 ISBN 978-0-8264-1413-7"
30. The security of the Caspian Sea Region By Gennadiĭ Illarionovich Chufrin, Stockholm International Peace Research Institute"
31. UNPO: Southern Azerbaijan
32. BABEK, NATIONAL HERO OF SOUTHERN AZERBAIJAN, DISTURBS IRAN. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2011-05-14. یوْخلانیلیب2012-08-28.
33. AZERBAIJAN AND THE CHALLENGE OF MULTIPLE IDENTITIES: IN SEARCH OF A GLOBAL SOUL. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2008-05-06. یوْخلانیلیب2012-08-28.
34. AZERBAIJANI PUBLIC OUTRAGED BY SLAUGHTER OF AZERIS IN IRAN
35. http://www.photius.com/rankings/languages2.html
36. archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2010-01-10. یوْخلانیلیب2012-08-28.
37. War and peace in the Caucasus: ethnic conflict and the new geopolitics Author Vicken Cheterian, Publisher Columbia University Press,2008, ISBN 0-231-70064-4, 9780231700641, Length 395 pages, (30 million)
38. The Current digest of the post-Soviet press, Volume 48, Issues 28-52 Author American Association for the Advancement of Slavic Studies, Publisher American Association for the Advancement of Slavic Studies, 1996, Original from the University of Virginia, Digitized Feb 22, 2011, (30 million)
39. Documents: working papers, 2003 ordinary session (second part), 31 March – 4 April 2003, Vol. 4: Documents 9730-9772 Author Council of Europe: Parliamentary Assembly, Publisher Council of Europe, 2004, ISBN 9287152896, 9789287152893, Length 236 pages (30 million)
40. Nationalism & ethnic politics, Volume 8, Issues 1-4 Authors Nederlands Instituut te Rome, Netherlands. Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk, Taylor & Francis, Publisher Frank Cass, 2002, Original from the University of Michigan, Digitized Jul 19, 2010 (30 million)
41. Turkey-Iran relations, 1979-2004: revolution, ideology, war, coups and geopolitics Author Robert W. Olson, Publisher Mazda Publishers, 2004, ISBN 1-56859-114-4, 9781568591148, Length 284 pages (30 million)
42. Encyclopedia of language & linguistics, Volume 1 Authors E. K. Brown, R. E. Asher, J. M. Y. Simpson Edition 2, Publisher Elsevier, 2006, Original from the University of Michigan, Digitized Aug 10, 2010, ISBN 0-08-044299-4, 9780080442990 (30 million)
43. Parliamentary Assembly Working papers 2003 Ordinary Session (Second part) / March 2003 Volume III Publisher Council of Europe, ISBN 9287151776, 9789287151773 (30 million)
44. Parliamentary Assembly Orders of the day / Minutes of proceedings 2003 Ordinary Session (Second part) / 31 March4 April 2003 Publisher Council of Europe, ISBN 9287152047, 9789287152046 (30 million)
45. جواد هیئت، سیری در تاریخ زبان و لهجه‌های ترکی، چاپ سوم، ۱۳۸۰ خورشیدی، ص ۳۰۷
46. رندا شیفر، مرزها و برادری ایران و چالش هویت آذربایجانی، ترجمه: یاشار صدقیانی آذر، چاپ اول، ۱۳۸۵ خورشیدی، ناشر: اولوس، صص ۲۴۴–۲۴۳.
47. هیئت و صرافی، ایران تورک‌لری‌نین دیلی و فولکلورو، وارلیق درگی‌سی، ۱۱۴–۳ سایی، ۱۹۹۹ میلادی، ص ۶۱.
48. قدیر گولدیکن، ایران‌دا یاشایان ۳۳ میلیون تورکو وشونوز، آذربایجان، ۴۷–۴۸اینجی سای، ۱۹۹۸ میلادی، ص ۳۲۲.
49. محممد سارای، تورک–ایران ایلیشکی‌لری، آنکارا، آتاتورک آراش‌دیرما مرکزی، ۱۹۹۹ میلادی، ص ۲۶۱.
50. رافائل بلئگا، ایران خالق‌لاری ال کیتابی، ۱۹۹۷ میلادی.
51. کاظیم اوتوک، Araftaki Ülke İran ۲۰۲۳ ۱۴، اونجوسای ۲۰۰۲، ص ۱۰.
52. بیلگه هان، گوک‌داغ و محمدریضا هیئت، ایران تورک‌لری‌نین کیم‌لیک مسئله‌سی، کوچورن: رسول همدان‌لی، چالش هویت در آذربایجان، ویژه‌نامهٔ نشریهٔ دان اولدوزو، ص ۸۷.
53. برندا شیفر، مرزها و برادری ایران و چالش هویت آذربایجانی، ترجمه: یاشار صدقیانی آذر، چاپ اول، ۱۳۸۵ خورشیدی، ناشر: اولوس، صص ۲۴۴.
54. کتاب راهنمای مناطق ایران، واشینگتن دی‌سی، ادارهٔ دولتی چاپ، ۱۹۱۷ میلادی، ص ۸۱.
55. نیکی کئدی، ایران و جهان اسلام، مقاومت و انقلاب، نیویوک، انتشارات نیویورک، ۱۹۹۵ میلادی، ص ۱۳۴.
56. جرج توماس کوریان، دایرةالمعارف جهان سوم، نیویورک، ۱۹۹۲ میلادی، جلد ۲، ص ۸۶۹.
57. میلتون جی اسمن و ایتمار رابینوویچ، قومیت، پلورالیسم و دولت در خاورمیانه، لندن، انتشارات دانشگاه کربل، ۱۹۸۸ میلادی، ص ۲۱۳.
58. جواد هیئت، پسرفت زبان و ادبیات آذربایجانی، ص ۹.
59. یرواند آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ص ۱۲.
60. پاتریشا جی هیگینز، پیوستگی اقلیتی در ایران این دوره، مطالعات ایرانی، جلد ۱۷، شماره ۱، زمستان ۱۹۸۴، ص ۴۷.
61. یرواند آبراهامیان، کمونیسم و اشتراک در ایران، توده و فرقهٔ دموکرات، مجلهٔ بین‌المللی مطالعات خاورمیانه، جلد ۱، شمارهٔ ۴، ۱۹۷۰ میلادی، ص ۲۹۲.
62. علی‌اف، مشکل ملیت‌ها در ایران، کتاب بازبینی آسیای مرکزی، جلد ۱۶، ۱۹۶۶ میلادی، ص ۶۴.
63. شهرزاد مجاب و امیر حسن‌پور، سیاست‌های ملیت و جدایی قومی؛ سعید رهنما و سهراب بهداد، ایران پس از انقلاب، نقطهٔ عطف سرزمین‌های اسلامی، لندن، آی‌بی توریس، ۱۹۹۵ میلادی، صص ۲۳۰–۲۲۹.