İnikas nəzəriyyəsi

İnikas – maddi obyektlərin digər maddi obyektlərlə qarşılıqlı təsirdə olmaları nəticəsində özündə onların izini buraxamaq qabiliyyəti. "İnikas" sözü ərəbmənşəli olub "əks olunmaq" mənasını daşıyır.

Bu nəzəriyyənin mahiyyəti odur ki, şüur yüksək inkişaf etmiş materiyanın materiyanı inikas edirmə xassəsidir. İnikas nəzəriyyəsinin əsas anlayışları aşağıdakılardır:

• İnikas;
• Qıcıqlandırma;
• Hisslik;
• Psixi inikas;
• İnikasın şüurlu forması.

Ümumiyyətlə, materiyaya inkas etdirmə xüsusiyyəti xasdır. İnikas – maddi obyektlərin digər maddi obyektlərlə qarşılıqlı təsirdə olmaları nəticəsində özündə onların izini buraxamaq qabiliyyətidir. İnkasa çoxsaylı misallar göstərmək olar: Bədəndə cızıqlar, insanın qruntda izi, qruntun insan ayaqqabısında izi, bir əşyanın digər əşya ilə toqquşması nəticəsində əmələ gəlmiş izlər və s. İnikasın elementar formaları aşağıdakılardır:

• Mexaniki;
• Fiziki;
• Kimyəvi.

Lakin inikasın əsas forması bioloji inikasdır. Onun əsas spesifikası odur ki, o yalnız canlı orqanizmlərə xasdır. Onun köməyi ilə canlılar həm canlı, həm də cansız obyektləri inikas etdirir. Bioloji inikasın əsas formaları:

• Qıcıq;
• Hissslik;
• Psixi inikas.

Qıcıq – bioloji inikasın sadə forması olub, canlı orqanizmlərin (hətta bitkilərin) ətraf dünyanın (canlı və cansız) predmet və hadisələrinə reaksiyasıdır. Məsələn, bitki yarpaqlarını istidən quruması, yağışdan formalarını dəyişməsi, günəbaxanın Günəşə tərəf dönməsi və s.

Hissiyyat – bioloji inikasın daha ali forması – canlı orqanizmlərin ətraf dünyanı duyğular vasitəsilə inikas etdirməsi.

Psixi inikas – duyğuların düşünülməsi, sistemləşdirilməsi, canlı orqanizmlərin ətraf mühitə uyğunlaşmaq məqsədilə davranışlarını modelləşdirmək qabiliyyəti.

Şüur – bioloji inikasın ən ali forması. İnsana, qismən də ali heyvanlara xas xüsusiyyət. Şüur ətraf dünyanın daha tam inikası və düşünülməsidir, mücərrədləşdirmə və refleksiya qabiliyyətidir.

İstinadlar