Məhəmməd Rza Pəhləvi

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Rza Pəhləvi (dəqiqləşdirmə).

Məhəmməd Rza Pəhləvi (26 oktyabr 1919, Tehran, İran — 27 iyul 1980, Qahirə, Misir) — Sonuncu İran Şahənşahı.

Məhəmməd Rza Pəhləvi
fars. محمدرضا شاه پهلوی‎
İranın Şahənşahı
16 sentyabr 1941 – 11 fevral 1979
Baş nazir	Məhəmməd Musaddıq Əli Əmini Əmir-Abbas Hoveyda Şapur Bəhtiyar
Əvvəlki	Rza şah Pəhləvi
Sonrakı	Monarxiya ləğv edildi Ruhullah Xomeyni (İran Ali Rəhbəri)
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	26 oktyabr 1919
Doğum yeri	Tehran, İran,
Vəfat tarixi	27 iyul 1980 (60 yaşında)
Vəfat yeri	Qahirə, Misir
Vəfat səbəbi	limfoma
Dəfn yeri	Əl-Rifahi məsçidi
Təhsili	Institut Le Rosey, İsveçrə
Fəaliyyəti	siyasətçi, monarx
Atası	Rza şah Pəhləvi
Anası	Nimtac Ayrımlı
Həyat yoldaşları	1) Fövziyyə bint Fuad 2) Sürəyya İsfəndiyari 3) Fərəh Pəhləvi
Uşaqları	oğulları: Rza, Əli Rza qızları: Şahnaz, Fərahnaz, Leyla
Ailəsi	Pəhləvilər
Dini	İslam
Hərbi xidmət
Döyüşlər	İkinci Dünya müharibəsi
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Məhəmməd Rza Pəhləvi 1919-cü il oktyabrın 26-da İranın paytaxtı Tehran şəhərində, görkəmli sərkərdə və Pəhləvilər sülaləsinin banisi, Rza xanın ailəsində anadan olmuşdur. 1925-ci ildə Rza xan özünü İranın şahı və Məhəmməd Rzanı şahzadə elan edir. 1935-ci ildə İsveçrədəki Institut Le Roseyi (kollec) bitirdikdən sonra İrana qayıdır və burada, Tehran hərbi məktəbində, hərbi təhsil alır.

İkinci dünya müharibəsi zamanı İran öz "neytrallığını" elan etsə də, ölkədə çox güclü faşist kəşfiyyatı vardı. Bunu bilən Sovet hökuməti və İngiltərə öz qoşunlarını İranın ərazisinə yeritdilər. SSRİ qoşunları Güney Azərbaycana girdi. SSRİ İranın ərazisinə girməsini 1922-ci ildə İran və SSRİ arasında olan müqavilə ilə izah etdi (həmin müqaviləyə görə əgər bir dövlətin təhlükəsizliyinə qarşı şərait yaranarsa digəri onun ərazisinə qoşun yeridə bilər). Ölkədə yaranmış olan vəziyyət Rza şah öz oğlu Məhəmməd Rza Pəhləvinin xeyrinə taxtdan əl çəkdirir və Cənubi Afrikaya sürgün olunur.

Mussadıq islahatı və birinci sürgün

Ağ inqilab

1963-cü ilin əvvəlində Məhəmməd Rza Pəhləvinin hökuməti ümummilli islahatlar kursunu – Ağ İnqlab (انقلاب سفید Enghelāb-e Sefid) – elan edir. İslahatlar nəticəsində torpaq sahələri kasıb və kənd camaatına paylanılır. Meşələr milliləşdirilir. Hökumətin mülkiyyətində olan şirkətlər özəlləşdirilir. Qiymətlər tənzimlənilir. Ümummilli miqyasında yenidənqurma, abadlaşdırma və tikinti işlər aparılır. Həmçinin təhsil və mədəniyyət sahəsində də mühüm islahatlar başlanmışdı. İranlı minlərlə tələbə Avropada və Amerikada təhsil almağa göndərilir. Qadınların hüquqlarına da böyük diqqət yetirilir. İslahatların aparılmasında Əmir-Abbas Hoveyda (1965 – 1977-ci illərdə İranın baş naziri) böyük rol oynayırdı.

"Ağ inqilabın" əsasını torpaq islahatı təşkil edirdi. 1962-ci ilin yayında A.Əmini istefaya gedəndən sonra A.Aləm hökuməti şahın sərəncamı ilə 6 qanun layihəsi hazırlayır.

1. bütün ölkədə torpaq islahatının keçirilməsi.
2. meşələrin milliləşdirilməsi.
3. torpaq islahatını maliyələşdirmək üçün dövlət zavodlarının və fabriklərinin satılması.
4. məclisə seçkilərin keçirilməsi qaydasının dəyişdirilməsi.
5. işçilərin müəssisələrin gəlirlərində iştirakı
6. kənd yerlərində savadsızlıqla mübarizə üçün "Maarif korpusunun" yaradılması.

Torpaq qanununa görə iri mülkədarlar ancaq, kənd təsərüfatı maşınlarının və muzdlu əməyin istifadəsi şərti ilə 500 hektara qədər olan torpaqları öz mülkiyətlərində saxlaya bilərdilər. Qalan torpaqlar torpaq fonduna daxil olurdu. Həmin bu fondlardan kəndlilərə torpaq payları verilirdi. Keçmiş mülkədarlara isə dövlətin zəmanəti ilə həmin torpaq müqabilində, bankdan onun dəyəri ödənilirdi. 500 hektardan az torpağı olan mülkədarlara:

1. torpaqlarını köhnə qaydada 30 illik kəndlilərə icarəyə vermək, bununla belə icarə şərtləri 5 ildən bir yenidən baxılmalı idi.
2. ümumi razılığa görə torpağı kəndlilərə satmaq, həm də kəndli torpağın dəyərini 10 il ərzində eyni paylarla ödəməli idi.
3. məhsulun bölüşdürülməsi zamanı, torpağı mülkədar və kəndli paylarına görə proporsional olaraq bölüşdürmək.

Torpağın bölüşdürülməsi Marağa rayonundan və Azərbaycan ostanlarının başqa rayonlarından başladı. Kənd təsərüfatında kapitalist sisteminin bərqərar olması müəyyən mənada mütərəqqi idi, çünki İranda buna qədər feodal münasibətlər hökm sürürdü. Amma islahatın ancaq mülkədar və kapitalist zümrənin marağında keçirilməsi, geniş kəndli kütləsinə çox baha başa gəldi. Xüsusi ilə kənd icmasının düşünmədən dağıdılması kəndlilərin böyük şəhərlərə üz tutmasına səbəb oldu. Surətli urbanizasiya ölkədə kəndlə şəhər arasında əhalinin qeyri-bərabər bölüşdürülməsinə gətirdi. Öz kəndlərindən və deməli adət etdikləri patriarxal həyat tərzindən belə tezliklə ayrılan kəndlilər, belə surətli modernizasiyaya tab gətirə bilmədilər. Nəticədə müxalif ruhanilər xalqın bu narazılığından istifadə edib 1979 ildə Məhəmməd Rza Pəhləvini devirdilər.

Xarici siyasət

Devrilmə və sürgün

Ailəsi

Qalereya

• 
  Məhəmməd Rza və bacısı Əşrəf
• 
  Məhəmməd Rza Pəhləvi, İosif Stalin və Vyaçeslav Molotov
• 
  Sürəyya İsfəndiyari – Məhəmməd Rza Pəhləvinin ikinci həyat yoldaşı
• 
  Əmir-Abbas Hoveyda, baş nazir
• 
  Məhəmməd Rza Pəhləvi və Fərəh Pəhləvi, Vaşinqton, 1977
• 
  Məhəmməd Rza Pəhləvi və Fərəh Pəhləvi Leonid Brejnevlə, Moskva, 1974
• 
  Məhəmməd Rza Pəhləvinin macəralı dostu "Ernest Peron"

İstinadlar

Xarici keçidlər

• Rza Pəhləvinin rəsmi internet səhifəsi
• Fərəh Pəhləvinin rəsmi internet səhifəsi

Həmçinin bax