Benderı (Moldova)

Benderı^[3] (mold. Bender/Бендер; rus. Бендеры) və ya Bəndər, həmçinin Tigina (rum. Tighina) — Moldovada Dnestrin sağ sahilində liman şəhəri.

Benderı
Tighina
Bayraq[d] Gerb[d]
46°50′ şm. e. 29°29′ ş. u.HGYO
Ölkə	Moldova
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub	1408
İlk məlumat	6 oktyabr 1408[1][2]
Sahəsi	97,29 km²
Mərkəzin hündürlüyü	15 m
Saat qurşağı	UTC+02:00 UTC+03:00
Əhalisi
Əhalisi	83.200 nəf. (2018)
Rəqəmsal identifikatorlar
Poçt indeksi	MD-3200
Nəqliyyat kodu	А — —
Digər
bendery-ga.org
Xəritəni göstər/gizlə Benderı
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

XIII əsrdə tatarların bura hakim olduqları məlumdur. Onlar bu keçidi mühafizə etmək məqsədilə kiçik bir keşik qalası tikmişdilər. Bəndər bir keçidi və ya boğazı qoruyan qarovul məntəqəsinə deyilirdi. 1484-cü ildə Bəyazid xan və Gedik Əhməd Paşa Bəndəri möhkəm hərb qalası kimi bərpa etdilər. Hazırda Bəndər şəhərində XIV–XV əsrlərə aid türk qalası və Süleyman xan camisi durmaqdadır. Bəndər şəhərində iki dəfə olmuş Övliya Çələbi qalanı alınmazlığına və əminliyinə görə "Aman yeri Bəndərabad" adlandırır. Səyahətnamə"sində bu barədə yazır: "Turla (Dnestr çayını qədim türk adı) nəhri kənarında, qayalar üstündə daşdan tikilmiş bu gözəl qalanın hər bir daşı fil gövdəsi boyda sərt daşlardır. Memarbaşı Sinan ağa bu qalanı tikərkən bütün məharətini göstərmişdir". Övliya Çələbi türk memarı Sinanın 1538-ci ildə qala divarı içində tikdiyi Narın qaladan vəcdlə danışır: "Qala bürclərindən Turla nəhri müşahidə olunur. Və buradan bir dənə də olsun rus şaykası (şayka "çayka" çay gəmisi; həm də quldur dəstəsi) əsla keçə bilməz, nə də qaça bilməz. Qala hasarlarının dörd bir tərəfi savaş meydanıdır… Xalqı son dərəcə cəsur və savaşqandır. Hər zaman kazaklarla cəng edərlər". Bu möhkəm qalanın tikilməsi Qanuni Süleymanın adıyla bağlıdır. Qala qapısı üzərindəki kitabədə Sultan Süleymanın fəthi nəticəsində bu qalanın inşa olması bildirilir. Kitabə sonralar Ruslar tərəfindən yerindən çıxarılmışdır.

Türk şəhəri Bəndər XVIII–XIX əsrin Rus-Türk müharibələrində üç dəfə (1770, 1789, 1806) rusların əlinə düşmüşdüsə də, yalnız 1812-ci ildə Buxarest sülhünə görə birdəfəlik Bessarabiyanın tərkibində Rusiyaya keçir. Ruslarla ilk müharibədə Bəndərin valisi Köprülü Əhməd Paşa idi. İndi İstanbulda Osmanlılar dövrünə aid qədim tikililərdən biri olan Köprülü Sarayı Bəndər valisinin adını yaşadır. Bəndərdə Vəzirlər məzarlığı var. Burada Osmanlı dövrünün adlı-sanlı adamları dəfn olunmuşdur. Bəndərin işğalında ruslar çox ağır itkilər verdi. Bu itkilər onların qələbə sevincləri üzərinə ağır kölgə salırdı. Odur ki, şəhəri tutarkən dəhşətli intiqam aldılar. Şəhər əhalisini qılıncdan keçirdilər, əllərinə keçən heç kimə rəhm etmədilər.

Bəndəri tutarkən ordusunun çox təlafat verdiyini eşidən Yekaterina general Paninə bu qədər qurbanlar verməkdənsə almasanız daha yaxşı olardı, – deyə narazılığını ifadə etmişdi. General P. İ. Panin isə möhkəm türk qalası Bəndəri zəbt etməsi ilə öyünürdü. Şöhrətpərəst sərkərdə evə dönüb özünün Moskva altındakı Mixalkovo kəndində (indi bu kənd şəhərə birləşmişdir) möhtəşəm malikanə tikdirmiş, bu malikanə eynilə Bəndər qalasını andırırdı. Hazırda giriş qapılarındakı Bəndər bürclərini xatırladan qüllələr durmaqdadır.

Böyük rus şairi V. Jukovskinin anası türk qizi Salihə öz bacısı ilə Bəndərdə ruslara əsir düşüb. Oryollu mülkədar Bunin bu xarüqə gözəli əziz qənimət kimi özü ilə evinə gətirmiş və bu izdivacdan rus ədəbiyyatının böyük simalarından olan şair Jukovski doğulmuşdur. Jukovski çar sarayında böyük mənsəb və hörmətə çatmış, çar ailəsində yaşamış, öz şeirlərində isə anasının qəmli və qərib taleyinə ağlamışdı.

Mənbə

Minaxanım Təkləli. Türk kitabı. Unudulan tarix. Dəyişdirilən adlar, Bakı, Nurlar, 2009

İstinadlar

1. Costăchescu M. Documentele moldoveneşti înainte de Ştefan cel Mare (рум.). Iași: 1931. C. 2. S. 408. 957 s.
2. Nicu V. Localitățile Moldovei în documente și cărți vechi: îndreptar bibliografic. Volumul 1: A-L (рум.). Chișinău: Universitas, 1991. S. 49. 508 s. ISBN 5-362-00841-2
3. Молдавија ССР. Мемарлыг вә тәсвири сәнәт // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 29–30.