Böhran (q.yun. κρίσις — dönüş nöqtəsi, qərar) — keçid başlanğıcı, dönüş nöqtəsi,[1] dönüş,[2] gözlənilməz nəticələr dövrü.[3]
Böhran gizli münaqişələrin partlamasıdır. İnqilablar bir qayda olaraq böhran dövründə baş verir. Böhranlar iqtisadi böhran, maliyyə böhranı, enerji böhranı, demoqrafik böhran, siyasi böhran, psixoloji böhran formasında olur.
Bəşər inkişaf etdikcə oksigen ehtiyatı azalmağa və karbon qazı çoxalmağa doğru getmişdir. Bu olay, yəni proses XX əsrdən bu günə kimi təkrarlanmışdır. Avtomobillərdən çixan tüstülər, qazanxanalar, zavodların tüstüsü, kondisonerlər, toz və.s dünyamızı ciddi bir şəkildə məhv edir. Ekoloji halın dözülməz hala gəlməsi ozon qatinin məhvi zəncirvari olaraq digər fəsadlar törədəcək. Günəşin zərər verən şüaları, hava çatışmamazlığı oksigen qazının çoz azalması, təbii fəlakətlərin artması və bunlardan doğan çətinliklərdir. Həyatda insan ömrünün qisalması, səhhətinin pozulması, yaşamaqvə işləməyin çətinləçməsi.
Baş verən bu hadisələr insanlarda cırlıq, nəsili kəsilmə və çıxış yolu olmayan xəstliklərə gətirib çıxarıb. İri şəhərlərdə sənaye və məişət tullantılarının uzun illər yığılıb istifadəsiz qalması öz növbəsində o, ekoloji böhranın yaranmasına gətirib çıxarıb. Ekoloji probləmə misal olaraq:
1986-cı il aprelin 26-da Ukrayna Sovet Sosialist Respublikasnın paytaxtı Kiyev şəhərin yaxınlığında yerləşən, Çernobıl Atom Elektrik stansiyasının 4№ enerji balonunun reaktorundan qəza baş verən hadisə ekoloji böhrana nümunədir. Güclü partlayiş reaktoru əhatə edən qoruyucu tüyü olağıdır və yangına səbəb olur. Yangıni sondürmək və şüalanmanin qarşisini almaq məqsədilə stansiyaya dərhal ordu qüvvələri və helekopterlər koməyə gəldi.Eyni zamanda SSR-nin hər yerində on minlərlə konüllülər koməyə gəldi. Radioktiv şüalanma patlayiş baş verən anda minlərlə kilometr məsafəyə yayilir. Qəza sonrasinda yaxın ərazidələrdə yaşayan insanlar şüalanmaya məruz qalan ərazidən uzaqlaşdırır və stansiyanin ətrafında Pripyat və Çernobıl şərəfinin daxil olduğu 30 km radiusda təcrit zonası yaradilir. Hadisə zamanı 7000 yaxın insan həlak oldu, minlərlə insan ömürlük şikəst qaldı. Hadisədən ətraf-müitdə çox ziyan çəkdi. Bu faciədən sonra havaya, suya və torpağa ziyanlı maddələr qarışdı.
Bəzi iri yaşayış yerləri yəni şəhərlər, ölkələr sənayə mərkəzlərində məişət tullantılarının daşınması və yerləşdirilməsi də xüsusi narahatlıq yaradır. Ekoloji böhranları aradan qaldırmaq üçün bu məsələləri yerinə yetirmək lazımdır.
- Oksigen təlabatını zənginləçdirmək.
- Havanı çirkləndirməmək.
- Ağacları kəsməmək və təbiəti qorumaq.
Qlobal istiəşmə planetdə yəni yerkürəsində ciddi təhlükə hesab edilir. İstiləşmənin baş verməsi yer kürəsini məhv edir. Temperaturu yüksəldikcə bir çox bitki və heyvanlar, yaşayan yerlərini dəyişməyə məcbur qalırlar. Hətta buzluqların əriməsi, bitkilərin vaxtından əvvəl çiçəkləməsi, atmosfer havasının temperaturunun yüksəlməsi bütün bunlar iqlim dəyişmələrinin əlamətləri hesab edilir. Azərbaycan ərzisində mümkün iqlim dəyişmələrinin analizi min ilin müşahidələr əsasında araşdırılmışdır. Azərbaycan ərazisində gələcək iqlim dəyişməlri qiymətləndirilmişdir. Qlobal istiləşmə Azərbaycana təsir göstərməkdədir, çayların, dənizlərin daşması, buzluqların əriməsi və çay-dənizlərə tökülməsi ən isti ayın göstəricisidir. Ekoloji böhranın törətdiyi dəyişikliklər insanlar arasinda pis xəstəliklərə gətirib çıxarır.
İndiki zamanda təkcə Azərbaycanda deyil dünyanın hər yerində işsizlik problemi yaranıb və artmaqdadır.İşsizliyin real miqyasının müəyyənləşdirilməsində gizli işsizlik amili cətinlik yaradır. İqtisadiyyatda işsizliyin həcmi işçi qüvvəsində çalışmayan hissənin faiz göstəricisi əks etdirən işsizlik dərəcəsi ilə ölçülür. İşsizlik dərəcəsinin hesablanması üçn ilk növbədə aşağıdakı 4 kateqoriya müəyyən edilməlidir İşsizlik insanlara bir başa və ən sərt şəkildə təsir edən makroiqtisadi problemdir.iqtisadi fəal əhalinin müəyyən hissəsinin öz iş qüvvəsini tətbiq edə bilmədiyini əks etdirən sosial-iqtisadi hadisədir. İşsizlik insanlara birbaşa və ən sərt şəkildə təsir edən makroiqtisadi problemdir. İşsizliyin tez-tez siyasi müzakirələrin mərkəzində olması da təəccüblü deyildir. İşsizlik yaradan amillər: İşçi qüvvəsinə daxil olmayanlar. Bura pensiyaya çıxanlar, istirahət edənlər, təhsil alan şəxslər, iş tapa bilməyib ruhdan düşmüş işsizlər, işləməyə yararsız olanlar daxild iqtisadi böhran, yüksək infliasiya, iqtisadiyyatın strukturu yenidən qurulması, texniki tərəqqi və.s ölkədə işsizliyin yaranmasına gətirir.
Ölkədə böhran dedikdə: bura yalnız hava, iqlim, işsizlik, ekoloji problemlərlə yanaşı müharibə, iqtisadi böhran, beynəlxalq böhran, valyuta-manat və.s problemlərdə nəzərdə tutulur. Hər hansı sahədə (siyasi, iqtisadi, sosial, ekoloji v s.) olmasından asılı olmayaraq böhranların iqtisadi təsirlərinin olduğu dəqiqdir. iqtisadiyyatda böhrana səbəb olduğuna dair çoxlu nümunələr vermək olar. Ölkədə siyasi-iqtisadi-sosial böhranları qoyaq bir kənara, bir idarəçilik böhranı yaşanır hazırda. İllərdir müxalif tərəflər hay-küylə tələb edir ki, neft gəlirlərindən düzgün istifadə edilərək ölkə inkişaf etdirilsin. Lakin avtoritar, korrupsiyaya bürünmüş bir şəbəkədə azad səslər basdırılır.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
