Şeyx Tusi

Nəsirəddin Tusi ilə səhv salmayın.

Şeyx Tusi (fars. شیخ توسی‎; tam adı: Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Həsən ət-Tusi, fars. ابوجعفر محمد بن حسن توسی‎; 995^[1][2][…] və ya 995^[3], Tus – 2 dekabr 1067 və ya 1067^[3], Nəcəf) — fars əsilli islam alimi. HQ. V əsrin Şiə-Cəfəri məzhəbinin məşhur ilahiyyatçı alimi.

Şeyx Tusi
Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Həsən ət-Tusi
Doğum tarixi	oktyabr 995
Doğum yeri	Tus, İran
Vəfat tarixi	7 dekabr 1067 (72 yaşında)
Vəfat yeri	Məscidi Tusi, Nəcəf, İraq
Milliyyəti	Fars
Elm sahəsi	İslam
Elmi rəhbəri	Nəcəf elmi mərkəzi
Tanınmış yetirmələri	İshaq b. Bəbaveyh-i Qumi Əbu Səlah-i Xələbi öz oğlu Əbu Əli Tusi və b.
Tanınır	Şeyx Tusi

Həyatı

Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Həsən ət-Tusi oktyabr 995-ci ildə Tus şəhərində kasıb bir ailədə dünyaya gəlmişdir. 1017/1018-ci ilə qədər bu şəhərdə yaşamışdır. 7 dekabr 1067-ci ildə Nəcəf şəhərində vəfat etmiş və vəsiyyətinə əsasən bu şəhərdəki evində dəfn olunmuşdur. Dəfn olunduğu ev sonradan Tusi məscidi'nə çevrilmişdir.

Təhsili

Tus şəhərində yaşadığı 995–1017/1018-ci illərdə müqəddimə elmlərindən dərs demişdir.^[4] Təhsilini davam etdirmək məqsədilə 1017/1018-ci illərdə Bağdada köçmüşdür.^[5] 1017/1018–1022/1023-cü illərdə Şeyx Müfiddən dərs alır və müctəhidlik dərəcəsinə çatır. Sonra müəllimi Şeyx Müfidin məsləhəti ilə "Təhzibul Əhkam" əsərini yazır.^[6] Bu əsər sonradan Şiə məzhəbinin ən məşhur dörd əsərindən birinə çevrilir.

Müəllimləri

1. Şeyx Müfid
2. Seyyid Mürtəza

Tələbələri

Bir çox tələbələr yetişdirmişdir. Onlardan bəziləri:

1. İshaq ibn Bəbaveyhi Qumi
2. Əbu Salehi Xələbi
3. oğlu, Əbu Əli Tusi
4. Şəhraşubi Mazandarani
5. Əbdülcabbar ibn Abdullah əl-Qəməri Razi
6. Məhəmməd ibn Həsən Fətal
7. Kəraçi
8. Hüseyn ibn Fəthi Cürcani
9. Cəfər ibn Əli Hüseyni
10. Nasir ibn Rza Ələvi və b.^[7]

Dini fəaliyyəti

1055-ci ildə Səlcuq sultanı Toğrul bəy Bağdada hücum etmişdir. Hücum zamanı bir çox şiə məhəllələri yağmalanmışdır. Şahbur ibn Ərdəşir'in kitabxanası yandırılmışdır. Talan 1059/1060-cı ilərə kimi davam etmişdir. Bu hadisələr zamanı bir neçə dəfə Şeyx Tusinin yazdığı kitablar və kitabxanası şəhər meyanına daşınaraq yandırılmışdır. 1057/1058-ci ildə Tusinin evi də yağmalanmış və bütün əsərləri yandırılmışdır. Bütün bu hadisələrdən sonra Şeyx Tusi Bağdad şəhərindən köçmək qərarına gəlmişdir. 1056/1057-ci ildə Nəcəf şəhərinə köçmüşdür. Nəcəfdə ömrünün qalanını İslamı tədris etməklə keçirmiş və burada hələ də mövcud olan böyük şiə tədris müəssisəsinin əsasını qoymuşdur. ^[8]

Əsərləri

Şeyx Tusi 51-ə yaxın əsər yazmışdır.^[9]

Təfsir

1. "ət-Tibyan'u fit-Təfsiri'l Quran"
2. "əl-Məsailu'd-Dimeşqiyyə fit-Təfsiri'l Quran"

Hədis

1. "Təhzib əl Əhkam"
2. "İstibsar"

Fiqhi

1. "ən-Nihayə"
2. "əl-Məbsut"
3. "əl-İcaz fil Fəraiz"
4. "əl-Məsailu'l Xələbiyə fil Fiqh"
5. "əl-Məsailu'l Xairiyyə fil Fiqh"

Üsul

1. "Hücciyətu'l Əxbar"

Kəlam

1. "Təlxisu'l Şafi"
2. "Təmhidu'l Üsul"
3. "əl-İqtisad"
4. "əl-Firaq beynən-Nəbi vəl İmam"

Rical

1. "Kitabu'l Ənvar" ("Rical-i Şeyx Tusi")
2. "İxtiyaru Marifəti'l Rical"
3. "əl-Fihrist"

Tarix

1. "Maqtəlu'l-Hüseyn"
2. "Müxtəsaru Əxbar-i Muxtar ibn Əbu Ubeyd əl-Saqafi"

Dua

1. "Misbahu'l Mütəhəccid"
2. "Müxtasaru'l Misbah"

Haqqında deyilənlər

İstinadlar

1. Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
2. Muḥammad ibn al-Ḥasan Ṭūsī // Faceted Application of Subject Terminology.
3. الزركلي خ. ا. الأعلام (ərəb.): قاموس تراجم لأشهر الرجال والنساء من العرب والمستعربين والمستشرقين. 15 بيروت: دار العلم للملايين, 2002. C. 6. S. 84.
4. Əli Dəvaniqi, "Həzareyi Şeyx Tusi, səh. 4
5. Seyyid Möhsün Əmin Amuli, "Əyan əş-Şiə, c. 9, səh. 159
6. "əz-Zaria", c. 4, səh. 504
7. Ağa Buzurgi Tehrani, "ət-Tibyan", c. 1, Ön söz
8. "əz-Zəria", c. 5, səh. 220
9. "əz-Zaria", c. 5, səh. 220

Mənbə

• Kərim Uçar, "Şiə alimlərinin bioqrafiyası", Berlin-2007, 1. cild, Şeyx Tusi (r.ə.)  (türk.)
• Şeyx Tusi (Məhəmməd ibn Həsən Tusi – Şeyxuttaifə) ^{[ölü keçid]}
• Şeyx Tusi

Həmçinin bax

• Ət Tibyan
• Şiə məzhəbinin alimləri siyahısı