İdris Debi

İdris Débi İtno(fr. Idriss Déby Itno; (18 iyun 1952 – 20 aprel 2021^[1][2], Ncamena)— Çadın prezidenti və Vətənpərvər Qurtuluş Hərəkatının rəhbəridir. O, 1990-cı ildən 2021-ci ilə qədər ölkəni idarə etmiş və Çadın müasir tarixində mühüm rol oynamışdır. Yanvar 2006-cı ildə soyadına "İtno" əlavə olunmuşdur. ^[4]

İdris Debi
ərəb. إدريس ديبي إتنو‎‎
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	18 iyun 1952(1952-06-18)
Vəfat tarixi	20 aprel 2021(2021-04-20)[1][2] (68 yaşında)
Vəfat yeri	Ncamena, Çad
Vəfat səbəbi	güllə ilə başına vurma[d]
Fəaliyyəti	siyasətçi, hərbi qulluqçu
Uşaqları	Mahamat Debi
Dini	islam
Rütbəsi	Feldmarşal[3]
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Erkən Həyatı və Təhsili

İdris Débi 18 iyun 1952-ci ildə Çadın Fada şəhərində anadan olmuşdur. Zaghawa etnik qrupuna mənsub olan Déby, hərbi karyeraya yönəlməzdən əvvəl Çadda və daha sonra Fransada hərbi təhsil almışdır. Fransa Hərbi Hava Məktəbində təhsil alaraq pilot kimi ixtisaslaşmışdır. ^[5]

Siyasi və Hərbi Karyera

1980-ci illərdə İdris Débi, Çadın şimalında fəaliyyət göstərən üsyançı qruplarda önəmli rol oynamışdır. O, Hissène Habré hökumətinə qarşı döyüşmüş və 1990-cı ildə silahlı qüvvələri ilə paytaxt N'Djamena'ya yürüş edərək hakimiyyəti ələ keçirmişdir. Bu hadisə ilə İdris Débi, Çadın prezidenti olmuş və ölkədə yeni bir dövr başlatmışdır. ^[6]

Prezidentlik Dövrü

İdris Débi, prezidentliyi dövründə bir neçə dəfə yenidən seçilmişdir. Onun hakimiyyəti dövründə, Çad həm daxili, həm də xarici münaqişələrlə üzləşmişdir. Ölkədə siyasi stabillik təmin etməyə çalışsa da, qiyamlar və hərbi qarşıdurmalar zaman-zaman baş vermişdir. ^[7]Déby, həmçinin 2005-ci ildə konstitusiyanı dəyişdirərək prezidentlik müddətini məhdudlaşdıran qanunu ləğv etmişdir, bu da onun hakimiyyətdə qalmasına imkan vermişdir. ^[8]

Vəfatı və Mirası

İdris Débi, 20 aprel 2021-ci ildə, Liviya sərhədində üsyançı qüvvələrlə döyüş zamanı aldığı yaralar nəticəsində vəfat etmişdir. Onun ölümündən sonra oğlu Mahamat Déby İtno rəhbərliyi ələ almış və ölkədə keçid hökuməti qurulmuşdur. ^[9]

İdris Débi'nin mirası, Çadda sabitlik və inkişaf təmin etmək üçün etdiyi səylərlə yanaşı, uzun müddətli hakimiyyəti və demokratik prinsiplərə münasibəti ilə də xatırlanır. O, Afrikanın ən uzun müddət hakimiyyətdə qalan liderlərindən biri olaraq tarixə düşmüşdür.

İstinadlar

• "Idriss Déby, Longtime President of Chad, Dies at 68" - The New York Times. Bu məqalə İdris Déby'nin həyatı, siyasi karyerası və ölümündən bəhs edir.

• "Chad President Idriss Deby dies after clashes with rebels" - BBC News. Bu mənbə, Déby'nin üsyançılarla döyüşdə aldığı yaralar nəticəsində vəfat etməsini izah edir.
• "Idriss Déby, a life of war and politics" - Al Jazeera. Bu məqalə, onun hərbi və siyasi karyerası, o cümlədən hakimiyyətdəki uzun müddəti haqqında geniş məlumat verir.
• "Chad's Idriss Déby: Military ruler in it for the long haul" - The Guardian. Bu mənbə, Déby'nin Çadda apardığı siyasət və ölkənin daxili və xarici siyasətinə təsiri haqqında məlumat verir.
• "Idriss Déby: Chad's 'Big Man' who ruled for 30 years" - Reuters. Məqalə, İdris Déby'nin uzunmüddətli hakimiyyətini və onun Çad üçün əhəmiyyətini izah edir.Idriss Deby and the Darfur Conflict
• Idriss Deby and the Darfur Conflict

1. تشاد تعلن مقتل رئيسها إدريس ديبي الذي فاز أمس بولاية رئاسية سادسة. RT Arabic, 2021.
2. Chad President Idriss Deby dies on frontlines, army spokesman says. Reuters, 2021.
3. Chad Turns 60 as President Déby Becomes Field Marshal. Africanews, 2020.
4. "Idriss Deby and the Darfur Conflict". 2024-08-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-08-31.
5. "Idriss Déby, Longtime President of Chad, Dies at 68 Arxivləşdirilib 2024-02-29 at the Wayback Machine" - The New York Times. Bu məqalə İdris Déby'nin həyatı, siyasi karyerası və ölümündən bəhs edir.
6. "Chad's Idriss Déby: Military ruler in it for the long haul" - The Guardian. Bu mənbə, Déby'nin Çadda apardığı siyasət və ölkənin daxili və xarici siyasətinə təsiri haqqında məlumat verir.
7. "Idriss Déby: Chad's 'Big Man' who ruled for 30 years Arxivləşdirilib 2021-05-13 at the Wayback Machine" - Reuters. Məqalə, İdris Déby'nin uzunmüddətli hakimiyyətini və onun Çad üçün əhəmiyyətini izah edir.Idriss Deby and the Darfur Conflict
8. "Idriss Déby, a life of war and politics" - Al Jazeera. Bu məqalə, onun hərbi və siyasi karyerası, o cümlədən hakimiyyətdəki uzun müddəti haqqında geniş məlumat verir.
9. "Chad President Idriss Deby dies after clashes with rebels Arxivləşdirilib 2021-04-20 at the Wayback Machine" - BBC News. Bu mənbə, Déby'nin üsyançılarla döyüşdə aldığı yaralar nəticəsində vəfat etməsini izah edir.