Vilson Ermənistanı
From Wikipedia, the free encyclopedia
Vilson Ermənistanı — 28-ci ABŞ Prezidenti Vudro Vilsonun Dövlət Departamenti tərəfindən tərtib edilən, Sevr müqaviləsində Ermənistan Demokratik Respublikasının həyata keçirilməmiş sərhəd konfiqurasiyası.[1]:40–44 Sevr müqaviləsi 1920-ci ilin avqustunda Antanta dövlətləri ilə Osmanlı imperiyasının məğlub olmuş hökuməti arasında tərtib edilmiş və imzalanmış sülh müqaviləsi idi, lakin heç vaxt ratifikasiya olunmadı və daha sonra Lozanna müqaviləsi ilə əvəz olundu. Vilson Ermənistanının təklif olunan sərhədləri erməni əhalisi olan Ərzurum, Bitlis, Van və Trabzon kimi Osmanlı vilayətlərini əhatə edirdi. Trabzon vilayətinin hissələrinin daxil edilməsi Ermənistan Demokratik Respublikasının Trabzon limanında Qara dənizə çıxışını təmin etmək məqsədi daşıyırdı. Təklif olunan Pont respublikası 1919-cu il Paris Sülh Konfransında müzakirə edildi, lakin Elefterios Venizelos hökuməti belə bir dövlətin təhlükəli vəziyyətindən qorxdu, ona görə də onun bir hissəsi Vilson Ermənistanına daxil edildi.
ABŞ Senatı 1920-ci ildə Vilsonun Ermənistanda mandat yaratmaq təklifini rədd etdi. Türkiyədə İstiqlaliyyət müharibəsinin başlaması Osmanlı imperiyasının Sevr müqaviləsini ratifikasiya etməməsinə səbəb oldu. Həmin ilin sonunda Ermənistan–Türkiyə müharibəsi başladı. Ermənistan məğlub oldu və 1920-ci il noyabrın 2-də Sevr müqaviləsində qeyd olunanlardan imtina edərək Gümrü müqaviləsini imzaladı. Qars müqaviləsi 1920-ci il dekabrın 2-də Ermənistan Demokratik Respublikası SSRİ tərəfindən ilhaq edildikdən sonra Sovet Rusiyası ilə Türkiyə arasında müzakirə edilmiş və 1921-ci il oktyabrın 23-də Ermənistandakı Sovet hökuməti arasında imzalanmışdır. Sonuncunu devrilmiş Ermənistan hökuməti heç vaxt qəbul etmədi. Sovet Rusiyası hökuməti Moskva müqaviləsində (1921) onun Ermənistan və Türkiyə ərazisi hesab etdiyi ərazi arasında oxşar sərhəd haqqında ayrıca danışıqlar aparmışdı.