Svan qülləsi

Svan qülləsi (gürc. სვანური კოშკი) — Gürcüstanın şimal-qərbindəki tarixi dağlıq bölgə olan Svanetidə yerləşən, tetraedral quruluşa malik müdafiə qülləsi.^[1] VIII-XVIII əsrlərdə tikilmiş bu tarixi tikililərdən eyni zamanda yaşayış yeri, fövqaladə vəziyyət olduğu zaman və tez-tez oluna biləcək hücumlardan qorunmaq üçün mühafizə, müdafiə postları kimi də istifadə edilmişdir.^[2]^[3]

Adətən bir tərəfindən Svan ailələrinin yaşayış binası kimi istifadə olunan qüllə taxta və ya daş tavanlarla ayrılmış üç-beş, nadir hallarda altı mərtəbəli olurdu. Birinci mərtəbəsi pəncərələri və boşluqları olmayan yaşayış yeridir. Burada, müdafiə zamanı kvadrat zalın ətrafında taxta arakəsmələrin arxasında təkcə ailələr deyil,^[1] həmçinin mal-qaralar da yerləşirdirilirdi. Zalın mərkəzində tavanı yanmaqdan qoruyan nazik daş plitəli açıq kamin də var idi. Qüllənin girişi bir mərtəbə yuxarıda, taxta pilləkənlə qalxılan yerdədir. Həmçinin bu mərtəbədə mal-qaranın yemi və alətləri üçün anbar var idi. Mərtəbələr biri-birinə taxta pilləkənlərlə bağlanırdı. Mühasirə zamanı düşmən qüvvələrin nüfuz etməməsi üçün tavanlardakı bacalar qüllənin əks künclərində yerləşdirilmişdi. Qqllələrin üstü taxta dam örtüyü ilə örtülmüşdü. Hər mərtəbədə təbii havalandırma üçün dar boşluqlar var idi. Qüllələrin divarlarının qalınlığı, eləcə də tavanların hər birinin perimetri hər mərtəbə yuxarı qalxdıqca darlaşır və Svan qülləsinə yuxarıya doğru daralan trapesiya formasını verir. Üst mərtəbədəki boşluqlar daha böyük və daha genişdir. Bu boşluqlar aşağı mərtəbələrdəki boşluqlardan fərqli olaraq tağlı formaya malikdirlər. Damda taxta çuxur vardır.^[3]

Qüllələrin çoxu hal-hazırda bağlıdır və onlardan anbar kimi istifadə olunur. Bəzi qüllələri ziyarətçilər ödənişlə ziyarət edə bilirlər.

Yüksək dağ mənzərəsi və kəndlərin unikal birləşməsi ilə, orta əsr görünüşünü qoruyub saxlamış Yuxarı Svanetinin Mestia bölgəsindəki Uşqulinin Svan icması olan Çacaşi kəndi 1996-cı ildən YUNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilib. Burada 200-dən çox Svan qülləsi, Svan qalalı evləri və orta əsr kilsələri qorunub saxlanılmışdır.^[2]

Gürcüstanda Vake parkının arxasında Tısbağa gölünə baxan Tbilisi Açıq Hava Etnoqrafiya Muzeyinin bir hissəsi kimi Tbilisi yaxınlığında Svan qülləsinin müasir rekonstruksiyası tikilir.