Qızılca
insanlara təsir göstərən xəstəlik / From Wikipedia, the free encyclopedia
Qızılca — qızılca virusunun yaratdığı yüksək yoluxucu, peyvəndlə qarşısı alına bilən yoluxucu xəstəlik.[3][4][5][6]
Qızılca | |
---|---|
XBT-10-KM | B05, B05.9 |
XBT-9-KM | 055[1][2] |
DiseasesDB | 7890 |
MedlinePlus | 001569 |
MeSH | D008457 |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Simptomlar adətən yoluxmuş şəxslə təmasda olduqdan 10–12 gün sonra başlayır və 7–10 gün davam edir.[7][8] İlkin simptomlar adətən 40 °C (104 °F)-dən yuxarı qızdırma, öskürək, burun axması və iltihablı gözlərdir.[3][9] Simptomların başlamasından iki və ya üç gün sonra ağızda Koplik ləkələri kimi tanınan kiçik ağ ləkələr meydana gələ bilər.[9] Adətən üzdə başlayan və sonra bədənin qalan hissəsinə yayılan qırmızı, yastı səpgilər adətən simptomların inkişafından 3–5 gün sonra başlayır.[9] Əsas fəsadlara ishal (8% hallarda), ortaqulaq iltihablanması (7%) və pnevmoniya (6%) daxildir.[4] Daha az hallarda epileptik tutma, korluq və ya beynin iltihabı baş verə bilər.[4][7]
Qızılca, yoluxmuş insanların öskürməsi və asqırması ilə bir insandan digərinə asanlıqla keçən, hava-damcı yolu ilə yoluxulan xəstəlikdir.[7] Xəstəlik son dərəcə yoluxucudur: xəstəliyə qarşı immuniteti olmayan və yoluxmuş bir insanla eyni yaşayış məkanını paylaşan on nəfərdən doqquzu yoluxur. İnsanlar xəstəliyi səpgilərin başlamasının dörd gün əvvəlindən dörd gün sonrasına qədər başqalarına yoluxdura bilərlər.[4] Qızılca çox vaxt uşaq xəstəliyi kimi qəbul edilsə də, hər yaşda insana təsir edə bilər.[10] Əksər insanlar xəstəliyə bir dəfədən çox tutulmur.[7] Şübhəli hallarda qızılca virusunun yoxlanılması ictimai sağlamlıq üçün vacibdir.[4] Qızılcanın heyvanlarda mövcudluğu məlum deyil.[11]
1985–1992-ci illər arasında ABŞ-də qeyd edilmiş halların yalnız 0,2%-ində ölüm halı baş vermişdir.[4] Lakin qida çatışmazlığı yaşayan insanlarda bu nisbət 10%-ə qədər ola bilər.[7] İnfeksiyadan ölənlərin əksəriyyəti beş yaşından kiçikdir.[11]
Qızılca peyvəndi xəstəliyin qarşısının alınmasında effektivdir və olduqca təhlükəsizdir.[7][12] Peyvənd 2000–2017-ci illər arasında qızılcadan ölüm hallarının 80% azalması ilə nəticələnmiş və 2017-ci ildən etibarən bütün dünyadakı uşaqların təxminən 85%-i ilk dozanı qəbul etmişdır.[11]
Birinci sırada Afrika və Asiyanın inkişaf etməkdə olan bölgələri olmaqla[7] hər il təxminən 20 milyon insan qızılcaya yoluxur.[3] Qızılca ölümlə nəticələnə bilən xəstəliklər arasından peyvəndlə qarşısı alına bilənlərdən biridir.[13][14] Qızılcadan 1980-ci ildə 2,6 milyon insan,[7] 1990-cı ildə isə 545 000 nəfər ölüb. 2014-cü ilə qədər qlobal peyvənd proqramları qızılcadan ölənlərin sayını 73.000-ə endirib.[15][16] Buna baxmayaraq, immunizasiyanın azalması səbəbindən 2017-ci ildən 2019-cu ilə qədər xəstəlik və ölüm nisbətləri artmışdır.[17][18][19]