Pifaqorçular məktəbi
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Pifaqorçulár məktəbi (və ya ittifaqı) — Qədim Yunanıstanda e. ə. VI—IV əsrlərdə yaranmış dini-fəlsəfi cəmiyyət. Samosatalı Pifaqorun adı ilə adlanırdı.
Pifaqor Güney İtaliyanın Krotona şəhərində dini-fəlsəfi cəmiyyət yaratmış və ona başçılıq etmişdir. Orada tərbiyə edilən gənclər bilikləri ilə seçilmiş və onlar gələcəkdə yüksək vəzifələr tutmaq üçün hazırlanırdı. Bu birliyin fəaliyyətinin bir çox məqamları həmçinin gizli saxlanılmış, onun barəsində məlumatlar cəmiyyətə açıqlanmırdı. Yeni üzvlər “Pifaqorçular ittifaqına” yalnız müəyyən edilmiş sınaqları keçdikdən sonra girə bilərdilər.[1]
Ancaq bir sürə sonra Krotonada siyasi durum gərginləşmiş, şəhər sakinləri pifaqorçuların gizliliyindən ehtiyat edərək onları təqib etməyə başlamışdılar. Bu təqiblər zamanı pifaqorçuların mərkəzi dağıdılmış, onlardan bir çoxları öldürülmüşdür. Pifaqorun da o hadisələrdə öldürüldüyü güman edilir. Ancaq başqa xəbərlərə görə o, baş vermiş hadisələrdən üzülərək özünü aclığa məruz qoyaraq ölmüşdür.
Sağ qalan pifaqorçular isə şəhərdən qaçaraq antik dünyanın müxtəlif bölgələrində məskunlaşmış və fəaliyyətlərini davam etdirmişdirlər. Pifaqorun özündən heç bir əsər qalmamışdır. Onun təlimi ardıcılları tərəfindən V - VI-cı yüzilliklərdə sistemləşdirilib təqdim edilmişdir.
Zaman keçdikcə pifaqorçuluq platonçuların təlimi ilə qarışmışdır. Yalnız Roma imperiyası dönəmində “yeni pifaqorçuluq” cərəyanı meydana gəlmiş, müəyyən bir müddət ərzində fəaliyyət göstərmişdir.
Pifaqorun ideyaları bir çox məqamlarda mistikaya yaxın idi. Ona görə də, sonralar onun məktəbinin ənənələrini yeni-platonçu filosoflar davam etdirmişdilər. Pifaqor bir sıra mənəvi və əxlaqi prinsiplər də irəli sürmüşdür. Onun təliminə görə insanlar yetkinliyə doğru inkişaf etməlidir. Buna da yalnız gözəlliyə, eləcə də faydalı şeylərə yönəlməklə çatmaq mümkündür. Məhz, pifaqorçular Yunanıstanda ilk dəfə “Kamil insan” ideyasını irəli sürmüşdülər. Bu da sonralar başqa dinlərdə və fəlsəfi təlimlərdə təkrarlanmışdır. Pifaqora görə kosmosun gözəlliyi yalnız mənəvi cəhətdən yetkin və intizamlı insan üçün açılır. Həyatın mənası da kosmosun ahənginin insan həyatında əks olunmasıdır.
Pifaqor məktəbinin təliminə görə biliyin mənbəyi vardır. Bunu da “matemata” adlandırırlar. Onun hikmətini isə yalnız yüksək məqama çatmış müdriklər bilir. Onlar bu biliyi özləri bildikləri kimi öyrəncilərinə ötürürdülər. Öyrəncilər də bu bilikləri sual vermədən dəlilsiz qəbul etməli idilər. Buna da “akusmata” deyirdilər.[2] Bu prinsiplər sonralar dinlərin, mistik təriqətlərin, mənəvi qardaşlıqların qaydalarında təkrarlanmışdır.
Pifaqorçular sərt həyat tərzi keçirdirdilər. Səhər tezdən dururdular və ilk olaraq hansı işləri görəcəklərini düşünürdülər. Sonra dəniz qırağına çıxıb günəşin doğmasına müşahidə edirdilər, idmanla məşğul olurdular. Onlar əqli fəaliyyətə xüsusi fikir verirdilər.
Günorta çağlarında axşama qədər əməklə, quruculuq işləri ilə məşğul idilər. Axşamlar isə tanrılarına ibadət edib, günlərini yekunlaşdırıb yuxuya gedirdilər.
Göründüyü kimi, pifaqorçular özlərinin həm fiziki, həm də mənəvi inkişafına diqqət yetirirdilər.
Pifaqorçular həm də ruhların bir bədəndən başqasına köçməsinə (reinkarnasiyasına) inanırdılar.[3] Onların fikrincə, hər şey bəlli vaxtdan sonra dünyaya yenidən gəlir və əslində yeni olan heç nə yoxdur. Ruh günahlarının ağırlığına görə, bədəndə qalmağa məhkumdur. Məqsəd də onu bədəndən azad etməkdir. Buna görə də mənəvi həyat keçirmək və heyvanların ətini yeməmək gərəkdir. Burada hind dünyagörüşü ilə bənzərliklər vardır.
Pifaqorçular hakimiyyət məsələlərinə də diqqət yetirirdilər. Onların fikrincə toplum hakimiyyətsiz yaşaya bilməz. Ən yüksək hakimiyyət tanrılara məxsusdur. Onlara hamı ibadət etməlidir. Tanrılardan sonra hökmdardar, sayğılı insanlar, ata-ana və nəhatət qanunun aliliyi gəlir. Bütün bunlar iyerarxik bağlılıqdadır.
Pifaqorçular özlərini elitar insanlar kimi hazırlamış və gələcəkdə hakimiyyətə gəlmək, cəmiyyətin aristokratiyasını təşkil etmək məqsədini güdmüşdürlər.[4] Bu baxımdan onları mason tipli ilk gizli təşkilat da adlandırmaq olar.
Pifaqorçuların kosmoqonik (dünyanın quruluşu) baxışlarına görə, hər şey 4 ünsür: od, su, yer və havadan yaranmışdır. Yer isə kürə şəklindədir.[5] O sonsuz və əbədi boşluqdan yaranıb və o boşluqla nəfəs alır. Bunun sonu olaraq dünya genişlənir və daralır. Bu səbəbdən də məkan, zaman, göy cisimləri və onların hərəkəti yaranır. Dünyanın mərkəzində od, Zevsin məbədi, təbiətin qanunu (fatum ya da loqos) durur. Sonra isə oddan yaranmış və onun ətrafında fırlanan yer, planetlər və ulduzlar gəlir. Beləliklə onlar yeri kürə şəklində görmüş və onu dünyanın mərkəzində (geosentrik şəkildə) təsəvvür etmirdilər.
Pifaqorçuların çox maraqlı rəqəmlər fəlsəfəsi olmuşdur. Onların fikrincə, bütün maddi və mənəvi şeylər və anlayışlar əslində rəqəmlərin obrazlarıdır, onlarla eynilik təşkil edirlər. Eyni zamanda rəqəmlər həndəsi mənada anlaşılırdı. Nöqtə Vahiddir, iki nöqtədən düzxət alınır, üç nöqtə artıq müstəvidir. Buradan üçbucaq, dördbucaq və s. anlayışlar yaranır. Üçbucaq dunyaya gəlmənin və hər şeyin yaradılmasının səbəbidir. Dördbucaq Tanrı təbiətinin obrazının daşıyıcısıdır. Pifaqorçuluğun əsas rəmzi isə beş güşəli ulduz (pentoqramma) idi. Bu gizli rəmz vasitəsi ilə onlar bir-birini tanıyırdılar.
Pifaqorun ardıcıllarının müqəddəs rəqəmi 36 idi.[6] Çünki, 36 rəqəmi 1+2+3 kombinasiyasından yaranır. Bir dünyanın birliyinin rəmzidir. Hər şey ondan başlayır deyə, o Tanrı ilə eynilik təşkil edir. İki hər şeyin xeyir-şər, işıq-qaranlıq kimi dualistik göstəricisidir. Üç isə kamil rəqəmdir. Çünki onda başlanğıc, orta və son vardır. Həm də 36 rəqəmində elə sirlər var ki, onlar başqa rəqəmlərdə yoxdur (örnək: 1+2+3+4+5+6+7+8=36).
Beləliklə, rəqəmlər Pifaqor məktəbində universal obyektlərdir. Onlar təkcə riyazi deyil, həm də həqiqətin çoxluğunun göstəricisidir. Onlara görə hər şeyin, o cümlədən mənəvi məsələlərin də riyazi mahiyyəti vardır.
Beləliklə, rəqəmlər pifaqorçuluqda universal obyektlərdir. Onlar təkcə riyazi deyil, həmdə gerçəkliyin çeşidliliyini göstərir. Hər şey, o cümlədən, etik, sosial və s məsələlərin riyazi mahiyyəti vardır.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
