![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Martin_Niem%25C3%25B6ller_%25281952%2529.jpg/640px-Martin_Niem%25C3%25B6ller_%25281952%2529.jpg&w=640&q=50)
Martin Nimöller
From Wikipedia, the free encyclopedia
Martin Fridrix Qustav Emil Nimöller (alm. Martin Friedrich Gustav Emil Niemöller; 14 yanvar 1892, Lippştadt, Almaniya İmperiyası — 6 mart 1984, Visbaden, Almaniya Federativ Respublikası) — protestant din xadimi, protestant yevangelist kilsəsinin pastoru, Almaniyada ən məşhur nasizm əleyhdarlarından biri, Beynəlxalq kilsələr şurasının prezidenti, "Xalqlar arasında sülhün möhkəmləndirilməsinə görə" Lenin mükafatı laureatı (1967).
![Thumb image](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Martin_Niem%C3%B6ller_%281952%29.jpg/320px-Martin_Niem%C3%B6ller_%281952%29.jpg)
İlk vaxtlarda Hitleri dəstəkləyən Nimöller, nasistlərin hakimiyyətə gəlməsindən və onların irəli sürdükləri "ali irq" ideyasını, anti-dini kampaniyanı və yəhudilərə qarşı tətbiq etdikləri sərt qanunları gördükdən sonra qatı nasizm əleyhdarına çevrilmiş və Almaniyada Hitleri açıq şəkildə tənqid etməyə başlamışdır. Bu fəaliyyətinə görə 1937-ci ildə həbs edilmiş və yalnız 1945-ci ildə müttəfiq qoşunları tərəfindən Daxau həbs düşərgəsindən azad edilmişdir.
Nimöllerin "Onlar gələndə" şeiri böyük populyarlığa malikdir:
- Nasistlər kommunistlərin dalınca gələndə, mən susdum, çünki mən kommunist deyildim.
- Onlar sosial-demokratları içəri atanda, mən susdum, çünki mən sosial-demokrat deyildim.
- Sonra onlar həmkarlar ittifaqlarının nümayəndələri üçün gəldilər, mən heç nə demədim, çünki həmkarlar ittifaqının üzvü deyildim.
- Sonra onlar yəhudilərin dalınca gəldilər, mən heç nə demədim, çünki mən yəhudi deyildim.
- Onlar mənim dalımca gələndə, buna etiraz edəcək heç kim qalmamışdı.
Orijinal mətn (alm.)
- Als die Nazis die Kommunisten holten, habe ich geschwiegen, ich war ja kein Kommunist.
- Als sie die Sozialdemokraten einsperrten, habe ich geschwiegen, ich war ja kein Sozialdemokrat.
- Als sie die Gewerkschafter holten, habe ich geschwiegen, ich war ja kein Gewerkschafter.
- Als sie die Juden holten, habe ich nicht protestiert; ich war ja kein Jude.
- Als sie mich holten, gab es keinen mehr, der protestieren konnte