Kapron turşusu

Kapron turşusu (heksan turşusu) CH₃(CH₂)₄СООН — birəsaslı doymuş karbon turşusudur. Kapron turşusunun duz və anionları kapronatlar adlanır.

Kapron turşusu
Ümumi
Kimyəvi formulu	СH3(CH2)4СООН
Molyar kütlə	116,15 q/mol
Fiziki xassələri
Sıxlıq	0,920 q/sm³
Termik xüsusiyyətlər
Ərimə nöqtəsi	-3,4   °S
Qaynama nöqtəsi	202-203   °S
Təsnifatı
CAS-da qeyd. nöm.	142-62-1
PubChem	8892
ChEBI	30776
ChemSpider	8552

İzomerləri

Kapron turşusu ilə yanaşı, ümumi formulu С₅Н₁₁COOH olan 8 struktur izomeri də mövcuddur:

• 4-metilpentan turşusu СН₃-СН(СН₃)-СН₂-СН₂-COOH
• 3-metilpentan turşusu СН₃-СН₂-СН(СН₃)-СН₂-COOH
• 2 — metilpentan turşusu СН₃-СН₂-СН₂-СН(СН₃)-COOH
• 2-etilbutan turşusu СН₃-СН₂-СН(СН₂-СН₃)-COOH
• 3 — etilbutan turşusu СН₃-СН(СН₂-СН₃)-СН₂-COOH
• 3,3-dimetilbutan turşusu СН₃-С(СН₃)₂-СН₂-COOH
• 2,2 — dimetilbutan turşusu СН₃-СН₂-С(СН3)2-COOH
• 2,3 — dimetilbutan turşusu СН₃-CH(СН₃)-CH(СН₃)-COOH

və 5 siniflərarası izomerlər:

• Kapron turşusunun metil efiri СН₃-СН₂-СН₂-СН₂-COOH-СН₃
• Kapron turşusunun etil efiri СН₃-СН₂-СН₂-COOH-СН₂-СН₃
• Kapron turşusunun propil efiri СН₃-СН₂-COOH-СН₂-СН₂-СН₃
• Kapron turşusunun butil efiri СН₃-COOH-СН₂-СН₂-СН₂-СН₃
• Kapron turşusunun pentil efiri COOH-СН₂-СН₂-СН₂-СН₂-СН₃

Fiziki xassələri

Kapron turşusu – xoşagəlməz iyli, rəngsiz, yağlı mayedir. Suda pis həll olur (9.68 q/l (20°С), 11.71 q/l (60°С). Metanol, etanol, efirdə yaxşı həll olur.

Kimyəvi xassələri

Kimyəvi xassələrinə görə kapron turşusu doymuş alifatik karbon turşularının tipik nümayəndəsidir. Orta qüvvətli turşudur (pKa 4.88). Ondan duzlar və mürəkkəb efirlər, halogenanhidridlər və anhidridlər alınır. Kapron turşularının duz və efirləri heksanatlar adlanır. Bromla fosforun iştirakı ilə α-vəziyyətdə bromlaşır.

Alınması və təbiətdə yeri

Təbiətdə müxtəlif heyvanların piylərində və babassu palmalarının tərkibində mövcuddur (0,2%). Ağacın tərkibində vardır Goupia glabra(=tomentosa); alına bilər: nitrildən — Н₃С[СH₂]₄CN, normal heksanolun oksidləşməsindən, gənəgərcək yağının oksidləşməsindən; çürümüş pendirin iştirakı ilə şəkərin qıcqırmasından, streptokokların təsiri ilə fibrindən. 3.6–7.2% süd yağlarının tərkibinə daxildir.

Tətbiqi

Mürəkkəb efirlərin alınmasında istifadə edilir. Aromatizator olaraq heksilfenolların alınmasında tətbiq edilir.

Təhlükəsizliyi

Alışma temperaturu – 102⁰C, öz-özünə alışma temperaturu – 380⁰C. Partlayış həddi 1.3–9.3%. BBQ 5 mq/m³. ЛД50–3000 mq/kq

Mənbə

• Капроновая кислота // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890–1907.
• Химическая энциклопедия, Т2. Под ред. Кнунянца Л. И. — М.: Советская энциклопедия, 1990. — С.616