Buşatlilər

Buşatlilər və ya Buşatilər^[1] (alb. Bushatllinjtë) — Osmanlı imperiyasında alban feodal sülaləsi.

Qara Mahmud paşanın bayrağı.

Tarixi

Buşatlilər orta əsrlərdə Albaniyanın şimalında və Çernoqoriyada çobanlıqla məşğul olan Buşati qəbiləsinin törəmələridir. Buşat adı "mbë fshat" (kəndin yuxarısı) sözünün birləşməsidir.^[2] Bu, onların köçəri çoban olmalarına işarədir. Buşatilər XV əsrdə daimi məskunlaşmağa başlamış və bu proses XVI əsrin sonlarında başa çatmışdır. Onların məskunlaşmasına Buşatli ailəsinin formalaşdığı Şkoderdə Buşat kəndi daxildir. Digər bir hissəsi Piperi tayfasının gələcək ərazisində Bukumiri tayfası ilə birlikdə məskunlaşmışdır. Burada onlar tədricən XVI əsrin sonlarında yeni, daha böyük tayfanın bir hissəsi olmuşdular. 1497-ci il dəftərində onların adı Piperidə 35 ailə ilə "katun Buşat" kimi hallanır.^[3]

Buşatli ailəsi öz mənşəyini XVII əsrin əvvəllərində Buşatidə islamı qəbul etmiş Beqay qardaşlığına əsaslandırır. Bu ailənin dövlət xadimləri, sərkərdələri və liderləri öz statuslarını və siyasi məqsədlərini təbliğ etmək üçün onların mənşəyi haqqında müxtəlif nəzəriyyələr irəli sürmüşdülər. Övliya Çələbi öz zamanında onların mənşəyini və statusunu Fateh Mehmed dövrünə bağlayan Yusif bəy Plakunun nəslindən olmaları haqqında bir rəvayət yazmışdır. Şkoder paşalığı dövründə Qara Mahmud paşa orta əsrlərdə İvan Çernoyeviçin hakim olduğu torpaqlara doğru genişlənməyə çalışmışdır. O, iddiasını qanuniləşdirmək və gücləndirmək üçün İvanın müsəlman oğlu İskəndər bəy Çernoyeviçin nəslindən gəldiyinə dair başqa bir nəzəriyyə irəli sürmüşdür.^[4][5]

Albaniya milli hərəkatı yüksəlişdə olan dövrdə başqa bir nəzəriyyə ortaya çıxmışdır. Şəmsəddin Saminin qeyd etdiyi bu nəzəriyyəyə görə, Buşatlilər tarixi feodal Dukagini sülaləsinin nəslindən idilər.^[6]

Qara Mahmud paşa 1775-ci ildən Osmanlı imperiyasının Şkoder paşalığının hakimi idi. O, Çernoqoriya və Dalmasiya da daxil olmaqla müstəqil Albaniya krallığını yaratmağa cəhd göstərmişdir. Buşatlilər daxili siyasəti üçün dini dözümlülük, feodal çəkişmələrinin məhdudlaşdırılması, maarifin (Şkoderdə kitabxananın yaradılması) və ticarətin inkişafı səciyyəvidir.^[1]

İstinadlar

1. Buşatlilər // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 5-ci cild: Brüssel – Çimli-podzol torpaqlar (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2014. səh. 121. ISBN 978-9952-441-10-9.
2. Landi, Addolorata. Variazioni linguistiche in albanese. Edizioni Scientifiche Italiane. 2002. səh. 46. ISBN 8881148455. 4 July 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 February 2020.
3. Pulaha, Selami. "Kontribut për studimin e ngulitjes së katuneve dhe krijimin e fiseve në Shqipe ̈rine ̈ e veriut shekujt XV-XVI' [Contribution to the Study of Village Settlements and the Formation of the Tribes of Northern Albania in the 15th century]". Studime Historike. 12. 1975: 87–89. 4 July 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 January 2020.
4. Đoko M. Slijepčević. Srpsko-arbanaški odnosi kroz vekove sa posebnim osvrtom na novije vreme. D. Slijepčević. 1983. 2023-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-10. ... упадима и организованим нападима Скадарскога везира Махмуд-паше Бушатлије. У кући Бушатлија чувала се традици- ја о њиховом пореклу од потурченога сина Ивана Црнојевића. «Та традиција о пореклу Бушатлија јачала ...
5. Vasilije Crnogorski; Paisij Khilendarski; Armando Pitassio; Sofronij Vrachanski. Balcani nel caos. Edizioni Scientifiche Italiane. 2003. səh. 22. ISBN 978-88-495-0742-3. Bushatli, sicché in seguito i vizir albanesi di Bushatli pretesero di discendere dai Crnojevic
6. Frashëri, Sami. Shqipëria dhe shqiptarët: Materiali nxjerrë nga "Diksionieri historik e gjeografik". Tiranë: Dajti 2000. 2002. 244. ISBN 9789992772027.

Əlavə ədəbiyyat

• Jazexhiu, Olsi. The Albanian Pashalik of Shkodra under Bushatlis 1757 – 1831. Kuala Lumpur: IIUM. 2002. 2015-06-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-06-26.
• Blumi, Isa. Reinstating the Ottomans: Alternative Balkan Modernities, 1800-1912. Palgrave Macmillan. 2011. ISBN 978-0-230-11908-6.
• Pllumi, Zef. Frati i Pashallarëve Bushatli të Shkodrës:(Át Erasmo Balneo):(1756-1788); kronikë e gojdhanë. Botime Françeskane, 2004.
• Stavri, N. Pashalleku i Shkodrës nën sundimin e Bushatllive në gjysmën e dytë të shekullit të XVIII, 1757–1796.(La Pachalik de Shkodër sous les Bushatli à la deuxieme moitié du XVIIIe siècle. Résumé.). 1964.