İkinci SSRİ–Finlandiya müharibəsi

İkinci SSRİ–Finlandiya müharibəsi (rus. Вторая советско-финская война), Kareliya üsyanı (fin itäkarjalaisten kansannousu, kar. päivännouzu karjalan kanzannouzu, rus. Карельское восстание), sovet-Azərbaycan ədəbiyyatında Ağ finlərin Kareliyada fitnəkarlığı — 1921-ci ilin oktyabrından 1922-ci ilin fevralında Finlandiya Silahlı Qüvvələrinin Rusiya SFSR tərkibində olan Kareliya bölgəsinə hücumu. Əməliyyatlarda ağ finlərlə yanaşı karellər də iştirak etmişdir.

İkinci SSRİ–Finlandiya müharibəsi
Rusiyada vətəndaş müharibəsi
Karel və fin qoşunlarının bolşeviklərə qarşı vuruşması. 9 yanvar 1922-ci il.
Tarix	6 noyabr 1921 – 21 mart 1922
Yeri	Şərqi Kareliya
Səbəbi	Tartu müqaviləsi
Nəticəsi	SSRİ-nin qələbəsi
Münaqişə tərəfləri
Karel üsyançılar Fin könüllülər Rusiya SFSR
Komandan(lar)
Ukki Vyaynyamoynen Osippa Borissaynen Yalmari Takkinen Aleksandr Sedyakin
Tərəflərin qüvvəsi
13,000[1][2][3] 3,050
İtkilər
Naməlum 10,444 hərbçi həlak oldu və ya yaralandı[4]

Zəmin

1920-ci ilin martında Uxtada (indiki Kalevala) çağırılmış qolçomaq qurultayında Kareliya Müvəqqəti Hökuməti seçilmiş, oktyabrda yaradılmış Kareliya İttifaqına isə Finlandiya hökumət dairələrinin nümayəndələri də daxil oldular. 1921-ci ilin payızında Kareliyanın Finlandiyaya birləşdirilməsi şüarı ilə qolçomaq qiyamları başlandı və ağ fin dəstələri hücuma keçdi.^[5]

Müharibə

Ağ finlərə qarşı kommunistlərin başçılığı ilə yerli əhalidən olan dəstələr və kiçik sərhəd qoşunu hissələri mübarizə aparırdı. 1921-ci ilin noyabrında onlara kömək məqsədi ilə Petroqraddan Qızıl Ordu hissələri göndərilmiş və vahid hərbi komandanlıq yaradılmışdır. Sovet qoşunları dekabr–yanvar aylarında müdaxiləçilərin əsas qüvvələrini məğlub etmişdir.^[5]

Nəticə

17 fevralda Kareliyada döyüş əməliyyatı qurtarmışdır. Ağ finlərin məğlub edilməsində Toyvo Antikaynenin başçılıq etdiyi və əsasən, fin kommunistlərindən ibarət xizəkçilər dəstənin də böyük rolu olmuşdur. Ağ finlərin Kareliyadakı döyüş əməliyyatlarında müvəffəqiyyətsizliyə uğraması şimal-qərbdən Sovet respublikalarına qarşı müdaxilə cəhdlərini boşa çıxarmışdır.^[5]

İstinadlar

1. Paavo Talvela, Sotilaan elämä, p. 46, Kirjayhtymä 1976
2. Mirko Harjula: Venäjän Karjala ja Muurmanni 1914-1922, p. 229, SKS 2007
3. Mirko Harjula:Venäjän Karjala ja Muurmanni 1914-1922, p. 245, SKS 2007
4. General-Lieutenant G.F.KRIVOSHEYEV. "SOVIET ARMED FORCES LOSSES IN WARS,COMBAT OPERATIONS MILITARY CONFLICTS" (PDF). MOSCOW MILITARY PUBLISHING HOUSE. 1993. 43, Table 15. 2015-11-02 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 21 noyabr 2021.
5. Ағ финләрин Карелијада фитнәкарлығы (1921–22) // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 94.

Əlavə ədəbiyyat

• Красная Карелия (Сб. док-тов). Петрозаводск, 1925;
• Соколов-Страхов К. И. Зимняя кампания в Карелии в 1921/22 г. Ленинград, Военная типография Управделами Наркомвоенмор и РВС СССР, 1927. 162 стр.;
• В боях за Советскую Карелию. Очерки и воспоминания. М., 1932;
• Хропов И. Н. В борьбе с белофинской авантюрой в Беломорско-Ухтинской Карелии в 1921—1922 гг. // журнал «Красная летопись», № 2, 1933
• Разгром белофинских интервентов в Карелии в 1918-22 гг. / Сборник документов. [Беломорск], гос. изд-во Карело-Финской ССР, 1944;
• Гардин Е. С. Разгром белофинской авантюры (1921—1922). — Петрозаводск: Госиздат Карело-Финской ССР, 1947. — 44 с.;
• Хесин С. С. «Разгром белофинской авантюры в Карелии в 1921-22 гг.» М., Воениздат, 1949.
• Балагуров Я. А. Борьба за Советы в Карельском Поморье. Изд. 2-е, испр. и доп. Петрозаводск, «Карелия», 1973. 160 стр., илл.
• Тойкка Э. В. Сквозь грозовые годы (воспоминания). Петрозаводск, «Карелия», 1980.
• Широкорад А. Б. Финляндия: Через три войны к миру. Друзья и враги России. М.: Вече. 2009. ISBN 978-5-9533-4197-4..
• Гусев К. В. К истории карельского мятежа (по материалам комиссии по реабилитации при Президенте РФ) // «Отечественная история»: журнал. — 1996. — № 6 — С. 71—84.
• Niinistö, Jussi. Heimosotien historia. Suomalaisen Kirjallisuuden Seura, 2005, ISBN 951-746-687-0
• Shirokorad. Alexander. Finland – Russia. Three unknown wars (Финляндия - Россия. Три неизвестные войны), 2006, ISBN 5-9533-1084-6

Xarici keçidlər

• Карельское восстание (1921—1922)
• Катерина Лексунова: «Осень 1921-го: восстание или авантюра?» Интернет-журнала «Республика», 5.02.2013