Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikası

Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikası^{[lower-alpha 1][lower-alpha 2]} və ya Çeçen-İnquş MSSR — Rusiya SFSR-yə daxil olan muxtar respublika. Paytaxtı Qroznı şəhəriydi.

Tarixi dövlət
Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikası
inquş Нохч-ГӀалгӀай Автономе Советий Социализма Республика
Bayraq Gerb
5 dekabr 1936 — 1991
Paytaxt	Qroznı
Ərazisi	19.300 km²
Əhalisi	1.275.513 nəf. (1989)[1]
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

1989-cu il siyahıyaalmasına görə respublikanın ərazisi 19.300 km² , əhalisi isə 1.275.513 nəfərdir: 734,500 çeçen, 163,800 inquş, qalanları rus və digər etnik qruplardır.^[2]

Tarixi

Əsas məqalə: Çeçenistan tarixi

Əsas məqalə: İnquşetiya tarixi

Rusiya İmperiyası

1810-cu ildə İnquşetiya könüllü olaraq Rusiya İmperiyasının tərkibinə qatıldı. 1859-cu ildə tarixi Çeçenistan torpaqları da, uzun müddətli Qafqaz müharibəsi (1817-64) zamanı Rusiyaya ilhaq edildi.

Sovet dövrü

1917-ci il Rusiya inqilabından sonra, 20 yanvar 1921-ci ildə Çeçenistan və İnquşetiya Dağ Sovet Respublikasına qoşuldu. Dağ MSSR-nin parçalanması yarandıqdan qısa müddət sonra başladı və Çeçen rayonu 30 noyabr 1922-ci ildə Çeçen Muxtar Vilayəti olaraq ayrıldı. 7 iyul 1924-cü ildə Dağ MSSR-nin qalıqları Şimali Osetiya Muxtar Vilayətinə və İnquş Muxtar Vilayətinə bölündü. 15 yanvar 1934-cü ildə Çeçen və İnquş Muxtar Vilayətləri 5 dekabr 1936-cı ildə Çeçen-İnquş MSSR-də birləşdirildi.^[3].

İkinci dünya müharibəsi

^[⇨]

40.000 çeçenin Qızıl Orduda döyüşdü İkinci Dünya müharibəsi dövründə, 1942-43-cü illərdə respublika qismən Nasist Almaniya tərəfindən işğal edildi. 3 mart 1944-cü ildə İosif Stalinin əmri ilə işğalçılarla əməkdaşlıq və separatizm ittihamları ilə respublika ləğv edildi və əhalisi zorla deportasiya edildi. Bölgədəki yer adları ruslaşdırıldı, MSSR-nin ərazisi Stavropol diyarı (Qroznı dairəsinin yarandığı yer),^[4] Dağıstan MSSR, Şimali Osetiya MSSR və Gürcüstan SSR arasında bölüşdürüldü.

Müharibədən sonra

9 yanvar 1957-ci ildə Nikita Xruşşov tərəfindən respublika bərpa edildi. Sürgündə olan çeçen və inquşlar öz torpaqlarına qayıda bildilər.^[5][6]

1990-cı ilin noyabrında respublika öz suverenliyini elan etdi.^[7] 1991-ci ilin mayında müstəqil Çeçen-İnquş Respublikası təsis edilsə də,^[8] sonradan müstəqil Çeçenistan Respublikası və İnquşetiya Respublikası olaraq bölündü.^[9]. Bu gün hər ikisi Rusiyanın federal subyektləridir.

Əhali

Çeçen-İnquş MSSR-nin əhali sayı müxtəlif onilliklərdə:

İl	Əhali, nəf.	Tarix
1939	697 009[10]	1939 siyahıyaalınması
1959	710 424[11]	1959 siyahıyaalınması
1970	1 064 471[12]	1970 siyahıyaalınması
1979	1 153 450[13]	1979 siyahıyaalınması
1989	1 275 513[2]	1989 siyahıyaalınması

Çeçen-İnquş MSSR-nin milli tərkibi:^[14]

Millət	1959, min. nəf.[15]	1970, min. nəf.[16]	1979, min. nəf.[17]	1989, min. nəf.[18]
çeçenlər	244,0 (34,3 %)	508,9 (47,8 %)	611,4 (52,9 %)	734,5 (57,8 %)
ruslar	348,3 (49,0 %)	367,0 (34,5 %)	336,0 (29,1 %)	293,8 (23,1 %)
inquşlar	48,3 (6,8 %)	113,7 (12,0 %)	134,7 (11,7 %)	163,8 (12,9 %)
ermənilər	13,2 (1,9 %)	14,5 (1,4 %)	14,6 (1,3 %)	14,8 (1,2 %)
ukraynalılar	13,7 (1,9 %)	12,7 (1,2 %)	12,0 (1,0 %)	12,6 (1,0 %)

Həmçinin bax

• Dağıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası

Qeydlər

1. çeç. Нохч-ГІалгІайн Автономнин Советски Социалистически Республика, translit. Noxç-Ġalġayn Avtonomnin Sovetski Socialistiçeski Respublika
2. rus. Чече́но-Ингу́шская Автономная Советская Социалистическая Республика, translit. Čečeno-Ingušskaja Avtonomnaja Sovetskaja Socialističeskaja Respublika

İstinadlar

1. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg1.php.
2. "Всесоюзная перепись населения 1989 г." 2011-06-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-10.
3. "Краткая справка об административно-территориальных изменениях Ставропольского края за 1920—1992 гг". 2018-05-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
4. "ИНГУШЕТИЯ.РУ История". 2014-02-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
5. "Указ Президиума ВС СССР от 09.01.1957". 2019-09-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
6. "УКАЗ ПРЕЗИДИУМА ВС РСФСР ОТ 09.01.1957 N 721/4 О ВОССТАНОВЛЕНИИ ЧЕЧЕНО-ИНГУШСКОЙ АССР И УПРАЗДНЕНИИ ГРОЗНЕНСКОЙ ОБЛАСТИ". 2019-03-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
7. "Декларация о государственном суверенитете Чечено-Ингушской республики". 2019-10-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
8. "Закон РСФСР от 24 мая 1991 года «Об изменениях и дополнениях Конституции (Основного Закона) РСФСР»". 2018-01-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
9. "Конституция СССР в редакции от 26 декабря 1990 г." 2021-05-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
10. "Всесоюзная перепись населения 1939 г." 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-10.
11. "Всесоюзная перепись населения 1959 г." 2011-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-10.
12. "Всесоюзная перепись населения 1970 г." 2011-11-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-10.
13. "Всесоюзная перепись населения 1979 г." 2011-11-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-10.
14. "население чечни". 2019-10-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
15. "Sovetlərin siyahıyalınması 1959-cu il. Əhalinin milli tərkibi". 2012-02-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
16. "Sovetlərin siyahıyalınması 1970-cu il. Əhalinin milli tərkibi". 2012-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
17. "Sovetlərin siyahıyalınması 1979-cu il. Əhalinin milli tərkibi". 2012-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
18. "Sovetlərin siyahıyalınması 1989-cu il. Əhalinin milli tərkibi". 2019-04-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.