Pá Noel ye'l nome col que se conoz universalmente al personaxe llexendariu que según la cultura occidental trai regalos a los neños por Navidá (la nueche del 24 al 25 d'avientu).

Thumb
Na cabalgata de Navidá.
Datos rápidos Creador/a/es, Información ...
Pá Noel
Personaxe de Dashing Through the Snow (es) Traducir
Thumb
Creador/a/es valor desconocíu
Información
Sexu masculín
Ocupación fabricante de juguetes (es) Traducir y encargado de distribución (es) Traducir
Conexones tradición navideña (es) Traducir
Cónxuxe Blancanieves (es) Traducir
Fíos hija de Santa Claus (es) Traducir
Residencia Poblado de Papá Noel (es) Traducir y Santa Claus Land (en) Traducir
[editar datos en Wikidata]
Zarrar

Ye un personaxe que formaba parte del antiguu mitu solar del solsticiu d'iviernu al que'l cristianismu sincretizó cola figura del obispu cristianu d'orixe griegu llamáu Nicolás, que vivió nel sieglu IV n'Anatolia, nos valles de Licia (na actual Turquía). Yera una de les persones más veneraes polos cristianos de la Edá Media, del qu'entá güei caltiénense les sos reliquies na basílica de San Nicolás, Bari, Italia.

Historia de Nicolás de Bari

Thumb
Desfile de San Nicolás 2007.
Artículu principal: Nicolás de Bari

Envalórase que Nicolás de Bari nació cerca del añu 280 en Myra, una Ciudá del Distritu de Licia, na actual Turquía.

Yera fíu d'una familia acomodada y creció so los tirantes deseos de los sos padres. El so padre deseyaba que siguiera los sos pasos comerciales nel Mar Adriáticu, mientres la so madre pretendía que fuera sacerdote como'l so tíu, l'obispu de Mira (antigua ciudá licia de l'Anatolia Exea, anguaño Turquía).

La peste solucionó'l so dilema, al llevase a los sos padres, mientres trataben d'ayudar a los enfermos de la so ciudá. El rapazu, trescaláu cola desgraciada situación de la so xente ante asemeyao enfermedá, partió los sos bienes ente los precisaos y partió escontra Mira pa vivir col so tíu y ordenar como sacerdote, cosa que llogró a los 19 años. Más tarde, al morrer el so tíu foi escoyíu pa reemplazalo.

D'él, cúntense cientos d'histories, especialmente narrando les sos milagros y les sos bondaes para cola xente probe. Tal foi l'almiración que sintieron por él que se convirtió en santu patrón de Grecia, Turquía, Rusia y la Lorena (Francia).

La lleenda de Nicolás de Bari

La so rellación colos neños naz nuna de les histories qu'indica que daquién coró a dellos neños, entós el santu rezó por ellos y llogró el so sanamientu casi inmediatu. Pero amás, Nicolás tenía especial enclín polos neños.

La so mítica fama de repartidor de obsequios basar n'otra historia, que cunta qu'un aprobetáu home padre de tres fíos, nun podía casales por non tener la dote necesaria, al escarecer les rapaces de la dote paecíen condergaes a ser "solterones". Enteráu d'esto, Nicolás apurrió-y, al llograr la edá de casase, una bolsa llena de monedes d'oru a caúna d'elles. Cúntase que tou esto foi fechu de callao pol sacerdote quien entraba per una ventana y ponía la bolsa d'oru dientro de los calcetos de les neñes, que colgaben sobre la chimenea pa ensugalos.

Tamién foi nomáu Patronu de los marineros, porque, cunta otra historia, que tando dalgunos d'ellos metanes una tarrecible torbonada n'alta mar y viéndose perdíos empezaron a rezar y a pidir a Dios con oraciones tales como Oh Dios, poles oraciones del nuesu bon Obispu Nicolás, sálvanos. Nesi momentu la figura de San Nicolás fixo presente y aseló les agües.

N'oriente conózse-y como San Nicolás de Mira o Myra, pero n'occidente como San Nicolás de Bari, yá que, cuando los musulmanes invadieron el territoriu enantes griegu y que güei ye Turquía, los cristianos llograron sacar de callao les sos reliquies (1087) y llevar a la ciudá de Bari n'Italia. Nesta ciudá llográronse tantos milagros al reza-y al santu que rápido la so popularidá estender por toa Europa. Hai cientos de templos en tol mundu dedicaos a la so figura. Yá nel añu 550, en Roma alzóse unu nel so honor.

Pá Noel y la Navidá

Nos países europeos esti personaxe recibe'l nome de Papá Navidad, traducíu a la so llingua (Father Christmas, Père Noël, Babbo Natale), sacante n'España y otros países de fala hispana, nos cualos acastellanóse la pallabra francesa Noël como Noel.

Pero ¿cómo se rellaciona colos regalos de Navidá? Na antigüedá, en Roma, realizábense fiestes – a mediaos d'avientu- n'honor a Saturnu (Cronos pa los griegos), a la fin de les cualos los neños recibíen obsequios de tolos mayores.

N'otra dómina posterior, cuando'l mitu de San Nicolás entá nun s'había corporizado, igualmente esistíen otres tradiciones, como la de los neños italianos que recibíen regalos d'un "fada" llamada Befana. En Cataluña y delles zones d'Aragón ye un tueru "máxicu", llamáu Tió o Tió de Nadal o dacuando Cagatió, anque esta postrera ye más bien la forma de denominalo de los que nun son naturales de la rexón, al nun conocer bien la tradición y la cultura catalana y tener como referencia'l cantar cola que se fai "defecar" (espulsar) al Tió (Caga Tió, Tió de Nadal, non caguis arengades, que son salades, caga torrons, que son més bons!!!),esti cantar, y otres, entónense mientres se cute al Tió con una vara pa faelo "defecar", non enantes de talo alimentando mientres los díes previos con distintos alimentos, como: pulgues de fruta, galletes, turrones, restos de la comida, etc. Entós, el día 25 pela tarde, dempués de la comida tradicional de navidá, ye cuando se-y fai "defecar" de la forma enantes espuesta. Al cutilo espulsa los regalos y duces. Ente que los pueblos de dellos valles vascos y navarros, los regalos traer el carboneru Olentzero y en valles de Vizcaya y contorna tamién iratxoak (duendecillos) con gorros verdes d'armiño. En ciertes zones del centru de Galicia oise la lleenda del Apalpador, que llegaba'l día de Navidá a apalpar les barrigues de los neños, dexando castañes a los neños más delgaos (por qu'engordaren) y carbón a los meyor alimentaos (por que calecieren la casa). Col tiempu y coles maravíes conocíes de San Nicolás, ésti foi remplazando a dalgunos d'estos personaxes paganos.

El tresformamientu: De "San Nicolás" a Santa Claus y Pá Noel

Thumb
El vieyu Pá Noel, ilustración d'un llibru d'Estaos Xuníos del añu 1855.

Créese qu'esto asocedió alredor del añu 1624. Cuando los inmigrantes holandeses fundaron la ciudá de Nueva Ámsterdam, más tarde llamada Nueva York, obviamente llevaron con ellos les sos costumes y mitos, ente ellos el de Sinterklaas, el so patronu (que la so festividá celebrar n'Holanda ente'l 5 y el 6 d'avientu).

En 1809 l'escritor Washington Irving escribió una sátira, Historia de Nueva York, na que deformó al santu holandés, Sinterklaas, na burda pronunciación anglofalante Santa Claus. Más tarde el poeta Clement Clarke Moore, en 1823, publicó un poema onde dio cuerpu al actual mitu de Santa Claus, basándose nel personaxe de Irving. Nesi poema fai mención d'una versión de Santa Claus, nanu y delgáu, como un duende; pero que regala xuguetes a los neños en víspora de Navidá y que se tresporta nun trinéu tiráu por nueve renos, incluyendo a Rudolph (Rodolfo).

Darréu, escontra 1863, adquirió l'actual fisonomía de gordu barbudu bonachón cola que más se-y conoz. Esto foi gracies al dibuxante alemán Thomas Nast, quien diseñó esti personaxe pa les sos tires navidiegues en Harper's Weekly. Ellí adquirió la so vistimienta y créese que'l so creador basar nes vistimientes de los obispos de vieyes dómines pa crear esti «San Nicolás», que nesi momentu yá nada tenía que ver con San Nicolás de Mira.

Thumb
Ilustración de 1881 por Thomas Nast.

A mediaos del sieglu XIX, la Santa Claus d'Estaos Xuníos pasó a Inglaterra y dellí a Francia, onde se fundió con Bonhomme Noël, l'orixe del nuesu Pá Noel, quien tenía asemeyáu físicu con Santa Claus, pero vistía de blancu con vivos doraos. Igualmente a fines del sieglu XIX, a partir d'un anunciu d'Estaos Xuníos de la Lomen Company, crearíase la tradición de que Pá Noel procedería del Polu Norte; y popularizaríense dafechu los renos navidiegos como mediu de tresporte de Santa Claus.

Depués, a empiezos del sieglu XX en 1902, el llibru infantil The Life and Adventures of Santa Claus de L. Frank Baum, aníciase la historia de cómo Claus ganóse la inmortalidá, al igual que'l so títulu de santu.

Igualmente, yá nel sieglu XX, la empresa Coca-Cola encargó al pintor Habdon Sundblom que remocicara la figura de Santa Claus/Pá Noel pa faelo más humanu y creíble. Esta versión data de 1931. Nesti puntu, sicasí hai qu'esclariar que ye solo una lleenda urbana la creencia de que'l color coloráu y blancu de Santa Claus tenga'l so orixe nos anuncios que la marca Coca-Cola empezó a faer a partir de 1931, anque sí ye ciertu que contribuyeron a la popularización d'estos colores y del mitu mesmu. Hai munches ilustraciones y descripciones casi fidedignes anteriores al anunciu como la de Thomas Nast (1869) o St. Nicholas Magacín (1926), ente otres; eso ensin considerar amás les antigües representaciones relixoses del obispu San Nicolás de Mira ó San Nicolás de Bari, nes que ye común el color coloráu y blancu de la vistimienta relixosa, magar ye ciertu que dende mediaos de 1800 hasta principios de 1900 nun hubo una asignación concreta al color de Santa Claus, siendo'l verde unu de los más usaos. Poro, considérase que la campaña masiva de Coca-Cola foi una de les principales razones poles cualos Santa Claus terminó vistíu de color coloráu y blancu, pero estos publicistes nun fueron los primeres en representalo con estos colores.

Tocantes a la morada de Pá Noel, como la lleenda aniciar nel Hemisferiu Norte, a principios del sieglu XX espardió la idea de que viviría nel Polu Norte; sicasí hai que recordar qu'esisten otros llugares cercanos postulaos como'l so llar, que son: Laponia sueca, Laponia finlandesa y Groenlandia; yá que el Polu Norte ta en mediu del Océanu Árticu.

Lleenda actual

Thumb
Pá Noel con neños.

Asina, el mitu actual cuenta que Santa Claus viviría nes proximidaes del Polu Norte xunto a la Señora Claus y una gran cantidá de Duendes navidiegos, que lu ayudar na fabricación de los xuguetes y otros regalos que-y piden los neños al traviés de cartes.

Pa poder tresportar los regalos, Pá Noel guardar nun sacu máxicu y partir a les 00:00h del día 25 d'avientu, nun trinéu máxicu volador, tiráu por «renos navidiegos», lideraos por Rodolfo (Rudolph); un renu qu'alluma'l camín cola so ñariz colorada, brillosa y potente, siendo'l postreru n'amestase a la historia.

Santa Claus podría entrar a los llares de los neños, al tresformase nuna especie de fumu máxicu; y asina entrar pola chimenea o otru furu de les cases; si éstes nun disponen d'una.

Pa saber qué neños merecen regalos, Santa Claus dispondría d'un telescopiu capaz de ver a tolos neños del mundu; amás de l'ayuda d'otros seres máxicos que vixilaríen el comportamientu de los neños. Asina, si un neñu portóse mal, dizse que quien lo vendría a visitar sería la carbonilla, y non Santa Claus; y como castigu carbonilla regalaría-y a los neños solu carbón.

Discutiniu cola tradición de Santa Claus

Thumb
Pá Noel na puerta d'una jugueteria. Buenos Aires. Avientu 2013.

Dende l'ámbitu cristianu y dende grupos nacionalistes, la figura actual de Santa Claus ta arrodiada de distintes y diverses acusaciones. Acúsase-y de ser un productu comercial al serviciu del consumu, de ser una figura d'Estaos Xuníos intrusa y destruyir les tradiciones locales.

Dalgunos de los países onde hubo grupos qu'han promovíu movilizaciones en contra de Santa Claus pa favorecer les tradiciones autóctones cristianes son: Alemaña, Austria,[1] República Checa,[2] España.

Bettina Schade ye una de los promotores de la iniciativa pa defender la figura de San Nicolás frente a la Santa Claus invasor n'Alemaña. Bettina esplicó que "l'orixe cristianu de la Navidá, la nacencia de Jesús, foi asitiáu nel segundu planu. Ta volviéndose cada vegada más una festividá amenorgada a un simple comerciu y compra de regalos".

N'Austria, Walter Kriwetz lideró una campaña pa salvar a Christkind [Cristu neñu] de Santa Claus. "Nun ye contra Santa. Él va ser bonu pa los británicos y los norteamericanos, pero nun ye bonu pa nós".[3]

N'España hai una campaña en contra de Santa Claus y a favor de los Reis Magos. Sol lema Yo soi de los Reis Magos incluyó ente les sos aiciones una manifestación ante la embaxada de Finlandia o pastores que lleven pancartes en defensa de los Reis Magos nos sos belenes.[4]

Na República Checa tamién esiste una campaña pa defender la tradición del Neñu Jesús, frente a Santa Claus.[5]

Otros personaxes rellacionaos

Esisten otres figures qu'en Nuechebona y Navidá tán rellacionaos cola actividá de Pá Noel, sicasí nun tán rellacionaos con él:

N'España

  • Nel País Vascu y Navarra, el Olentzero, un carboneru bonachón que baxa de los montes con un sacu llenu de regalos.
  • En Cataluña el Tió de Nadal, ye una de les más interesaes figures navidiegues. N'esencia ye un gran tueru que s'asitia na casa, dándo-y 'de comer' a partir del 8 d'avientu. Llegada la Navidá antaño prendíase-y fueu y agora namái se-y da golpes, pa obliga-y a defecar pequeños regalos y llambiotaes.
  • En Galicia recupérase apocayá la figura del Apalpador.

N'América

  • N'Hispanoamérica pa les persones, pue ser ente Pá Noel y Los Reis Magos, tamién ye frecuente en dellos países el Neñín Dios, Neñu Jesús (o "El Neñu Dios", dependiendo de la relixón de les persones o de les families (católica, la mayoría de les vegaes nestos casos)). Pá Noel visita les cases en Nuechebona y dexa regalos a los pequeños sol árbol navidiegu o tamién xunto a la cama.

Nome de Pá Noel en dellos países

Thumb
Dibuxo xaponés de Pá Noel del añu 1914.
  • Fala hispana (la tradición de los regalos navidiegos nestos países ta representada mayoritariamente por "El Neñu Jesús" o "Los Reis Magos")
  • Albania: Babagjyshi Vitit të Ri.
  • Alemaña: Nikolaus o Weihnachtsmann (lliteralmente, 'home de navidá'). Nikolaus representa la tradición cristiana frente a Santa Claus, que ye vistu como una versión comercial.
  • Brasil: Papai Noel.
  • Dinamarca: Julemanden (lliteralmente, 'home de navidá', como n'alemán). Dacuando tamién Julenissen (lliteralmente, 'duende de navidá').
  • Estaos Xuníos: Santa Claus.
  • Eslovenia: Božiček.
  • Estonia: Jõuluvana.
  • Finlandia: Joulupukki.
  • Francia: Père Noël.
  • Gales: Siôn Corn.
  • Hungría: Télapó.
  • Inglaterra: Father Christmas.
  • Irán: Baba Noel.
  • Islandia: Jólasveinn.
  • Irlanda: Daidí na Nollag.
  • Italia: Babbo Natale, y La Befana la cual ye una típica figura del folclor de delles partes d'Italia (una bruxa nuna escoba que trai xuguetes).
  • Letonia: Salatētis.
  • Lituania: Kalėdų senelis.
  • Noruega: Julenissen (lliteralmente, 'duende de navidá', como en danés).
  • Países Baxos: Kerstman ('home de navidá', como n'alemán). Sinterklaas y Kerstman son 2 personaxes independientes con distintes feches de celebración (víspores del 6 d'avientu y Navidá), siendo'l primeru'l más tradicional y el segundu una moda importada d'Estaos Xuníos.
  • Polonia: Święty Mikołaj.
  • Portugal: Pai Natal.
  • Rumanía: Moş Crăciun.
  • Rusia: Санта-Клаус (Santa Claus). Nun hai que confundilo col popular. Дед Мороз (Ded Moroz - lliteralmente, 'güelu fríu' o 'el güelu de los fríos'), que siempres va acompañáu de la so nieta Снегурочка (Snegurochka).
  • Suecia: Jultomten (lliteralmente 'duende de navidá', como en noruegu).

Ver tamién

Referencies

Enllaces esternos

Wikiwand in your browser!

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.

Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.

Chrome
Wikiwand for Chrome
Edge
Wikiwand for Edge
Firefox
Wikiwand for Firefox