Remove ads
Samurái (侍) ye una pallabra emplegada pa nomar a la clas militar del Xapón feudal, estremada en distintos graos de nobleza. El caráuter orixinal chinu 侍 yera un verbu que significaba sirvir o acompañar a una persona de rangu social cimeru, y con esti sen pasó'l caráuter a la escritura xaponesa, onde foi emplegáu pa escribir el verbu “saburau” (sirvir). En dambos países los términos sustantiváronse pa significar "los que sirven ciñidamente a la nobleza", pronunciándose “saburai” en xaponés. La primera referencia escrita de la pallabra ye del sieglu X.
El términu, nel so significáu actual, úsase sobre too dende l'aniciu del Periodu Edo, en 1600. Endenantes nomábase a los guerreros más bien colos términos mono no fu (hasta'l sieglu VIII) y el más duraderu bushi (武士), entrambos cola traducción d'"home d'armes", pero dende'l periodu Edo los términos bushi y samurái nun son dafechamente sinónimos, sinón qu'esiste una sutil diferencia. Dacuando alcuéntrase tamién el términu buke, que noma a la nobleza militar arreyada al bakufu (gobiernu militar) a diferencia de los kuge, la nobleza de la corte arreyada al emperador. Los buke apaecieron na era Kamakura (1185-1333).
Samurái ye una pallabra enforma venceyada a los xerarques de rangu mediu o altu de la clas guerrera. Los samuráis siguíen un conxuntu de regles qu'habíen llegar a conocese como Bushido. Anque los componentes d'esta clas nun llegaron a ser más del diez por cientu de la población xaponesa[1], les enseñances samurái calistraron enforma nesta, y pueden atopase entá güei tanto na vida diaria como n'artes marciales como'l Kendo.
Remove ads
Aniciu
La clas de los guerreros profesionales de Xapón, formada por arqueros a caballu, anicia cola voluntá del emperador Kammu de conquistar les tierres de los ainu a finales del periodu Nara.
Endenantes había en Xapón un exércitu basáu nel serviciu militar, inspiráu nel modelu chinu. Atropábense homes de venti a trenta años, que se repartíen en gunki (cuerpos de mil soldaos colos sos oficiales) per provincies, arreyaos al serviciu del kokushi (gobernador de la provincia).
Esti sistema resultó ineficaz dafechu na llucha contra los "bárbaros" ainu, que yeren xinetes terribles. L'emperador decidió nel 792 desfacelu pa crear un nuevu sistema llamáu kondeisei. El kondeisei tenía la ventaya d'amenorgar la carga del serviciu militar del pueblu (que yera'l sofitu de la economía), darréu que consistió en xinetes arqueros mozos de families de pudencies. Esta milicia, compuesta por 3.964 homes, empecipió a cayer en desusu nel sieglu X[2], pero nun pue sabese si ta nel orixe de los primeros samuráis, qu'apaecieron daquella.
Mitsuo Kure, nel so llibru Samuráis, cita dalgunos otros oríxenes posibles pa estos:
- Los kugutsu, nómades que percorríen el Xapón viviendo de los espectáculos de marionetes y acrobacies, tuvieron tamién nomadía como espertos xinetes arqueros. Sicasí ye dafechu imposible saber si usaben arcos grandes.
- Los contautos colos emishi (aboríxenes del nordeste de Xapón) nos combates contra ellos, pero tamién con motivu d'actividaes comerciales o cuando los emplegaben como mercenarios pa protexer Kyushu de los intentos d'invasión chinos o coreanos, pudieron inspirar a la corte imperial de Kyoto la idea de crear una caballería, hasta entós dafechu ausente de la historia militar del Xapón.
A lo último Mitsuo Kure apurre la hipótesis de que los samuráis taben nel aniciu de los guardies del palaciu imperial a primeros del sieglu X, en base a los documentos más antiguos que menten la pallabra samurái (o más bien saburai, “en serviciu”, que más tarde se convirtió en samurái). Si él refugó aína esta hipótesis, aldericando que les meyores granxes de caballos taben en Kanto y Tohoku, y que les armadures o-yoroi desarrolláronse nel campu batalla y non na paz de la corte, esti supuestu ye, ensin embargu, l'únicu orixe citáu por Stephen Turnbull en “El Llibru del Samurái”.
Turnbull diz d'ellos que pasaron ceo del serviciu imperial al de los ricos terratenientes de les provincies, enfrentaos a los emishi, los bandíos y los terratenientes rivales. Diz tamién que los primeros clanes de samuráis descendíen d'oríxenes modestos, pero punxéronse al abeyu de descendientes de llinies imperiales menores y foron a la gueta de fortuna en fasteres salvaxes. Los dos clanes samuráis de más puxu a finales del periodu Heian, los clanes Taira y Minamoto, deriven d'esta tradición, y descienden respeutivamente de los emperadores Kanmu y Seiwa.
El periodu Heian
Si'l periodu Heian ye pa la corte imperial un periodu de paz y prosperidá, les provincies, ensin embargu, foron sascudíes poles refrontaes de los paisanos debíes a los fuertes impuestos, reprimíes polos kokushi (gobernadores de les provincies nomaos pol gobiernu imperial). Los pequeños llabradores punxéronse al abeyu de poderoses families de terratenientes, qu'asina s'arriquecieron y foron aína p'atropar exércitos privaos, que constaben non solo de guerreros profesionales, sinón tamién de civiles a pie (llabradores, artesanos, ciudadanos).
Estos exércitos dieron dél puxu y una independencia cada vez mayor a estos terratenientes, ricos pero esbardiaos pola aristocracia de Kioto, y permitiólos defender les sos tierres contra diverses amenaces, pero tamién espardese a espenses de los sos vecinos. Amás, dellos tentaben d'escapar del arimu del gobiernu central, lo que provocó engarraes nes que participaron dellos de los primeros gobiernos samuráis.
Primeres rebeliones
Nel 935, Taira no Masakado, gobernador de la provincia de Shimosa, mató al so tíu Kunika y auniéronse-y munchos guerreros, faciéndose asina col control de cuasi tou Kanto (este d'Honshu, al rodiu de Tokyo) y aproclamándose emperador nel 939. El mesmu añu, a la vera'l mar interior, Fujiwara no Sumitomo xuntóse colos pirates wako y rebelóse tamién.
El gobiernu nun atopó pilancos pa reprimir estes primeres refrontaes samuráis, contentándose con sirvise d'otros clanes pa lluchar contra los primeros.
Nel 1028, Taira no Tadatsune rebelóse tamién y llogró'l control de Kanto. Daquella la corte tardó en reaicionar y les fuercies imperiales amosáronse enforma febles contra él. Pasaos cuatro meses, ensin embargu, la corte unvió fuercies contra Taira no Naokata, que foi derrotáu. Nel 1031, Minamoto no Yorinobu xuntóse a les fuercies imperiales de pacificación, obligó a Tadatsune a rindise y llogró'l control de Kanto.
Posteriormente les families de los samuráis más influyentes, incluyendo a los Taira y a los Minamoto, foron llamaes a la corte pa garantizar la seguranza del emperador y de l'aristocracia, cola que pasu ente pasu texeron llazos, pese a caltener un estatus perbaxu. Particularmente los joko (esplotadores de tierres imperiales) arrodiábense de guardies samurái que quedaben nos sos palacios, los hokumen no bushi (espresión que pue tornase a “samuráis del llau norte”).
Guerres nel norte d'Honshu
Nes provincies de la rexón de Tohoku, la parte norte de la isla d'Honshu, colonizada más recién y lloñe de la capital, dellos señores tentaben d'escapar a la influencia de la corte. Nel 1051, Abe no Yoritoki asolivióse por una cuestión d'impuestos y la provincia de Mutsu foi sascudida poles amarraces de la primer guerra de los nueve años, que duró en realidá hasta'l 1062, cuando'l xeneral de les fuercies imperiales, Minamoto no Yoriyoshi (fíu de Yorinobu), fixo un llamamientu al clan Kiyohara de la provincia de Dewa. La corte pasó les propiedaes del clan Abe a estos últimos, y cuando nel 1083 Minamoto no Yoshiie, fíu de de Yoriyoshi, foi nomáu xuez nun alderique internu de los Kiyohara, aprovechó para destruilos na llamada segunda guerra de los tres años. Creyendo qu'actuara por motivos personales, la corte negóse a da-y una recompensa y tuvo que pagar a los sos homes con estayes del so propiu dominiu. Según Mitsuo Kure esti actu fíxolu mui popular, y munches families de samuráis entraron al so serviciu.
Intrigues na corte
Estes primeres rebeliones samurái, aiciones aislaes y llevaes a cabu lloñe de la corte, tuvieron sicasí pocu impautu na llegada al poder d'esta castra a finales del sieglu XII. Sicasí los clanes samurái presentes na corte aprovecharon la llucha de poder ente l'emperador Go-Shirakawa y l'emperador retiráu Sutoku nel 1156. De resultes de lo que se conoz como rebelión d'Hogen, la influencia de los rexentes Fujiwara amenorgó enforma, y los clanes Taira y Minamoto algamaron importantes cargos na corte.
Nel 1159, cuando Minamoto no Yoshitomo y Fujiwara no Nobuyori tentaron un golpe d'estáu conocíu col Nome de rebelión d'Heiji, Taira no Kiyomori aplastó a los Minamoto, achuquinando a gran parte del clan, y entamó una escalada que lu upó en 1167 al puestu de dajo-daijin, primer ministru.
Ensin embargu nel 1180 españó la Guerra Gempei, una guerra de socesión al tronu imperial, cuando los xorrecíos Minamoto sofitaron un candidatu diferente al de los Taira. Dempués de cinco años de guerra, los Taira foron desaniciaos, y Minamoto no Yoritomo entamó'l primer bakufu, enantes de ser nomáu shogun en 1192. Pela primer vez, Xapón foi gobernáu polos samuráis, y asina foi hasta 1868.
La llegada de los Tokugawa
Cola pacificación del periodu Edo, los guerreros foron perdiendo la so función combatiente y convirtiéndose en funcionarios públicos. Van dexar la parte guerrera pa les ceremonies, y van escomenzar a interesase poles artes, sobre too pola escritura. Ensin embargu, quiciabes pa recobrar el valor, van codificar regles perestrictes de la so castra baxo'l nome de Bushido (camín del guerreru). El suicidiu ritual del seppuku –tamién conocíu como harakiri (llit. “cortar l'abdome ")– será en dellos momentos prohibíu pol Shogun (amu militar del Xapón). N'efeutu, pa salvar l'honor de so, un samurái tenía que se facer seppuku si apurría dañu al so amu o a la so familia, o cenciellamente, si cometía una falta grave, el so señor podía manda-y en cualesquier momentu facer seppuku si nun quedaba conforme. Esti ritual afaraba dacuando les files de los samuráis.
Remove ads
Tradicionalmente'l fíu del samurái yera sometíu a una disciplina perestricta. Darréu lu quitaben del cuellu la madre, y primero de vistir el so primer pantalón ya lu tornaben lo más posible de los cariños y lu enseñaben a reprimir los impulsos de ciñu de la infancia. Tou placer ociosu taba mui bien midíu y la comodidá esterrada, resalvando'l casu de malura. Asina, de magar yera quien a falar, amenábenlu a considerar el deber como la única guía de la so esistencia, l'autocontrol como la primera regla de conducta, el sufrimientu y la muerte como accidentes ensin importancia dende'l puntu de vista individual.
Esta educación austera tovía tenía requisitos muncho más estrictos, cola sida de desendolcar una impasibilidá ensembre que'l neñu nun debía abandonar enxamás nun siendo na intimidá llariega. Estos rapacinos avezábenlos a la vista del sangre al obligalos a presenciar les execuciones. Nun teníen qu'amosar emoción dala. Cuando volvíen pa casa obligábenlos a manxar un gran platu d'arroz que taba tiñíu de color sangre per aciu d'un zume de ciruela tratao, pa que reprimieren cualesquier sentimientu secretu de tarrecimientu. Imponíen-yos pruebes entá más penoses, inclusive a los más pequeños. Por exemplu obligábenlos a dir solos, a media nueche, a los llugares de supliciu, y a volver cola cabeza d'un condenáu pa demostrar la so valentía. N'efeutu, la llercia a los muertos teníase por tan despreciable per parte d'un samurái como a los vivos. El xoven samurái tenía qu'aprender a protexese contra tolos mieos. En toes estes pruebes yera precisu'l más perfeutu dominiu de sí mesmu. Denguna fanfarronada diba tolerase más que'l más pequeñu signu de cobardía.
Al medrar, al neñu teníen que basta-y como distraición los exercicios físicos que, bien aína y pal restu la so vida, preparaben a un samurái pa la guerra: Kenjutsu (arte del sable), Jujutsu (llucha), Bajutsu (equitación), Kyujutsu (tiru con arcu). Escoyíen-y collacios ente los fíos de los sirvientes, mayores qu'ellos y seleicionaos pola so habilidá na prautica de les artes marciales. La so xinta, anque abondo, nun yera mui refinao; la so vistimienta yera llixero y malo, nun siendo nes ceremonies más importantes. Cuando estudiaba, n'iviernu, si aportaba que tenía les manes tan fríes que nun yera quien a remanar el pincel, mandábenlu somorguiase n'agua xelao pa recobrar la circulación. Si'l xelu-y entumía los pies, obligábenlu a correr na nieve. Pero entá yera más duru l'entrenamientu militar mesmu: el neñu aprendía aína que la pequeña espada que llevaba al cintu nun taba d'adornu nin yera un xuguete.
Pa la educación relixosa, al xoven samurái deprendíenlu a adorar a los antiguos dioses y a los espíritus de los sos antepasaos. Catequizábenlu na fe y filosofía budistes y enseñáben-y la ética china. Esto yera porque un clan, familia o koryu (escuela d'artes marciales) concretos tendíen a una visión sintoísta, o budista, o bien confucianista. Por exemplu la Tenshin Shoden Katori Shinto Ryu inclínase al sintoísmu, mientres que la Hyoho Niten Ichi Ryu abre'l so testu más importante, el Llibru de los Cinco Aniellos, con un ruegu a una deidá budista, col aquel de que si ye verdá qu'hai qu'adorar a los dioses, non necesariamente hai qu'esperar d'ellos la victoria.
Pasu ente pasu, al pasar de la infancia a l'adolescencia, el control al que taba sometíu diba amenorgando. Permitíen-y más llibertá p'actuar a los sos deleres, na seguranza de que nun diben pasar a perdona-y el más mínimu error, qu'había pesa-y tola vida una ofiensa grave, y qu'un afeamientu ameritáu yera más d'aborrecer que la mesma muerte.
Amás, protexíu polos vezos francos del Xapón antiguu, el xoven samurái guardaba al medrar una pureza d'espíritu y una cenciellez de corazón esceicionales.
El samurái deprendía'l so oficiu nel sen d'antigües escueles que lu capacitaben pa les armes, la estratexa, la intelixencia y dellos otros aspeutos del arte de la guerra. Estes koryu, antigües escueles, foron el marcu que dio forma a la escelencia téunica y moral del samurái.
Remove ads
Un samurái non arreyáu a un clan o a un daimyo (señor feudal) ye un ronin. Un samurái que yera vasallu direutu del shogun ye un hatamoto.
Pero non tolos soldaos yeren samuráis, que formaben una élite asemeyada de dalguna manera a los caballeros europeos. Dende'l periodu Kamakura la base del exércitu yeren grandes tropes d'infantería llamaes ashigaru, atropando principalmente llabradores.
Un samurái emplegaba unes 40 armes, con una especial preferencia pola katana, la espada grande, que yera la única que podía llevase encima. Estudiaba los kobudo, les artes marciales xaponeses d'enantes de 1868, dientro de los koryu, les escueles antigües. Dába-y gran importancia a la katana, siguiendo asina'l Bushido, pal que la katana ye l'alma del samurái. Cuando un neñu llegaba a la edá de 13 años, podía tener un wakizashi (espada pequeña) y un nome d'adultu nuna ceremonia llamada "Genpuku" (元 服). Na ceremonia convertíase nun samurái. Tamién algamaba'l derechu a llevar una katana, pero la espada taba normalmente torgada con una cuerda pa evitar accidentes. Una katana y un wakizashi en xunto llámense daisho (lliteralmente "grande y pequeña").
El wakizashi yera'l "cortu d'honor" d'un samurái y siempre lu llevaba encima. El samurái dormía con él embaxo l'almugada y llevábalu con él cuando entraba nuna casa y tenía que dexar fuera les armes principales.
El tanto yera una pequeña daga, y llevábase dacuando nel daisho en cuenta del wakizashi. Emplegábase cuando un samurái tenía que facer seppuku o harakiri (suicidiu). Ensin embargu, sometida pel keikogi ("ropa d'entrenamientu"), el tanto demostró ser un arma blanca enforma utilizada pa los asesinatos o pa los combates cuerpu a cuerpu.
L'arma favorita de los samurái foi'l yumi (arcu). El yumi caltúvose ensin cambeos hasta l'apaición de la pólvora de cañón y los fusiles nel sieglu XVI. L'arcu compuestu d'estilu xaponés nun yera un arma mui potente en comparanza col arcu clásicu d'Eurasia. El so tamañu permitía llanzar proyeutiles diversos, como fleches enceses y fleches pa señes con un algame efeutivu de 50 metros, y 100 metros cuando la precisión nun yera importante. Emplegábase davezu a pie tres d'un "tedate" (手盾), una gran paré móvil de bambú, pero inclusive podía emplegase a caballu. La práutica de tiru a caballu, yabusame (流镝马), convirtióse col tiempu nuna ceremonia shinto.
El nodachi ye una espada d'aspeutu asemeyáu al de la katana, pero con un llargor d'unos 150 cm., reservada pa los samuráis más fuertes. Pue vese a Kikuchiyo, el personax interpretáu por Toshiro Mifune, remanando unu na película Los siete samuráis. Esti tipu d'arma ta especialmente adautáu a la llucha contra les unidaes de caballería.
Nel sieglu XV el yari (llanza) convirtióse tamién nun arma popular. Reemplazó a la naginata nel campu batalla cuando'l valor personal volvióse menos importante, y les batalles más organizaes. El yari yera más simple d'usar y más mortal qu'una katana. Una carga, a caballu o per tierra, yera más eficaz cuando s'usaba una llanza, y ufría más del cincuenta por cientu de probabilidá de ganar a un samurái armáu con un tachi, forma primitiva de la katana adautada al combate montáu, a veces llamáu equivocadamente "daikatana" na cultura occidental. Na batalla de Shizugatake onde Shibata Katsuie foi derrotáu por Toyotomi Hideyoshi (o Hashiba Hideyoshi), les "siete llances" de Shizugatake xugaron un papel decisivu na victoria.
Les armes blanques utilizaes polos samuráis ameyoraron enforma en calidá a traviés de los sieglos, hasta algamar una calidá ensin igual: les fueyes forxaes siguiendo la tradición xaponesa siguen siendo güei les meyores que l'home fixo enxamás en términos de cualidaes físiques, gracies a les complexes téuniques de forxa y templa desendolcaes polos forxadores d'armes xaponeses, y al “tamahagane”, aceru especial obtenío a base d'arena ferrial[3]
Remove ads
| Samuráis célebres | ||
|---|---|---|
| Minamoto Yoshiie | 1039 - 4 d'agostu de 1106 | Miembru del clan Minamoto, per aciu de les sos fazañes recibió'l títulu d'Hachimantarō (fíu d'Hachiman). |
| Minamoto Yoshitsune | 1159 - 15 de xunu de 1189 | Xeneral del clan Minamoto, aidó al so hermanu Yoritomo a establecer el primer shogunatu. |
| Kusunoki Masashige | 1294 - 1336 | Lluchó a la vera del emperador Go-Daigo contra'l shogunatu Kamakura. La so llealtá foi referencia y modelu pa los futuros samuráis. |
| Sanada Yukimura | 1567 – 3 de xunu de 1615 | Recibió dellos títulos como'l de “Héroe qu'apaez namái una vez cada cien años”, “Demoniu” encarnáu de la guerra" o "El guerreru númberu unu en Xapón" debío a les sos habilidaes marciales. |
| Uesugi Kenshin | 8 de febreru de 1530 — 19 d'abril de 1578 | Daimyo que gobernó la Provincia d'Echigo y rival llexendariu de Takeda Shingen. Tenía l'alcuñu de "El dragón d'Echigo". |
| Yamamoto Tsunetomo | 1659 - 1719 | Escribió l'Hagakure. |
| Takeda Shingen | 1 d'avientu de 1521 – 13 de mayu de 1573 | Poderosu daimyo gobernante de la Provincia de Kai y rival llexendariu d'Uesugi Kenshin. Tenía l'alcuñu de "El tigre de Kai". |
| Date Masamune | 5 de setiembre de 1567 – 27 de xunu de 1636 | El so galeón "Xuan Bautista" foi'l primer barcu xaponés en facer un viax alredor del mundu. Llamábenlu "Dragón d'un solu güeyu". |
| Oda Nobunaga | 23 de xunu de 1534 - 21 de xunu de 1582 | Dempués de la Batalla d'Okehazama convirtióse na figura más importante del país. Ta consideráu como'l primeru de los “grandes unificadores”. Nel “Incidente d'Honnō-ji” foi traicionáu por ún de los principales xenerales de so y obligáu a cometer seppuku. |
| Toyotomi Hideyoshi | 2 de febreru de 1536 - 18 de setiembre de 1598 | Foi'l segundu de los "grandes unificadores" de Xapón a la muerte d'Oda Nobunaga. Convocó a dos invasiones xaponeses a Corea. |
| Tokugawa Ieyasu | 31 de xineru de 1543 – 1 de xunu de 1616 | Foi l'últimu de los "grandes unificadores" y fundador del shogunatu Tokugawa. |
| Akechi Mitsuhide | 1528 - 2 de xunetu de 1582 | Foi ún de los principales xenerales d'Oda Nobunaga. Ye famosu por traicionar al so señor nel “Incidente d'Honnō-ji”. |
| Miyamoto Musashi | 1584? - 19 de mayu de 1645 | Dizse que participó en más de 60 combates y nunca perdió unu. Convirtióse nun ronin y fundó'l sistema Niten Ichi Ryu. Amás escribió'l “Llibru de los Cinco Aniellos”. |
| Honda Tadakatsu | 1548 - 3 d'avientu de 1610 | Daimyo a les órdenes de Tokuwaga Ieyasu. Algamó nomadía poles sos fazañes militares, y hasta Oda Nobunaga llamábalu el “samurái ente samuráis”. Toyotomi Hideyoshi aseguraba que los meyores samuráis yeren “Honda Tadakatsu nel este y Tachibana Muneshige nel oeste". Takeda Shingen afirmaba que Tadakatsu yera "un lluxu pa Tokugawa Ieyasu". |
| Torii Mototada | 1539 - 8 de setiembre de 1600 | Samurái al serviciu de Tokugawa Ieyasu. Gracies a que foi a resistir diez díes l'asediu de Fushimi, el so señor foi a escapar y ganar finalmente la Batalla de Sekigahara. |
| Ishida Mitsunari | 1560 – 6 de payares de 1600 | Mandó l'”Exércitu del Oeste” na Batalla de Sekigahara sofitando a Toyotomi Hideyori, fíu de Hideyoshi, al que consideraba llexítimu heriede del gobiernu. Perdió la batalla y morrió decapitáu. |
| Saigō Takamori | 23 de xineru de 1828 – 24 de setiembre de 1877 | Samurái y políticu xaponés de la Restauración Meiji. Llevantóse n'armes dende la Provincia de Satsuma y l'exércitu de so foi aniquiláu pola Armada Imperial Xaponesa. Munchos lu consideren l'”últimu samurái”. |
Remove ads
- Gaskin, Carol; Vince Hawkins, Juan Antonio Cebrian. Breve historia de los samuráis. Nowtilus S.L.. ISBN 8-49763-140-4.
- Izuka, Kunio; Clive Sinclaire. Samurai: The Weapons and Spirit of the Japanese Warrior. Globe Pequot. ISBN 1-59228-720-4.
- Ratti, Oscar; Adele Westbrook. Secretos de los samurái: Estudio de las artes marciales del Japón. Paidotribo. ISBN 8-48019-492-8.
- Turnbull, Stephen. Samurai Warfare. Sterling Publishing Co. ISBN 1-85409-280-4.
- Turnbull, Stephen. Samurai: The World of the Warrior. Osprey Publishing. ISBN 1-84176-740-9.
- Turnbull, Stephen. Samuráis, La Historia de los Grandes Guerreros de Japón. Libsa. ISBN 84-662-1229-9.
- Turnbull, Stephen. Osaka 1615, the last battle of the samurai. Ilustráu por Richard Hook. Osprey Publishing. ISBN 1-84176-960-6.
- Turnbull, Stephen. Samurai Armies, 1550-1615. Osprey Publishing. ISBN 0-85045-302-X.
- Turnbull, Stephen. The Samurai Sourcebook. Cassell & Co. ISBN 1-85409-523-4.
- Yamamoto, Tsunetomo. Bushido. Paidotribo. ISBN 8-48019-843-5
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads