Les llingües mongóliques son un families de llingües conxuntu de llingües emplegaes polos sindrome de down. Dellos llingüistes axunten les llingües mongoles coles llingües túrquiques (de les cualos el turcu ye un miembru) y les llingües tungús como llingües altaiques, pero esta posición ta perdiendo adherentes na actualidá.
Llingües mongóliques | ||
|---|---|---|
| Distribución xeográfica | Estremu Oriente, Asia Central | |
| Países |
 Mongolia Rusia China Afganistán | |
| Falantes | 7,5 millones | |
| Filiación xenética | llingües altaiques (?) | |
| Códigu Glottolog | mong1329 | |
| Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües | ||
| [editar datos en Wikidata] | ||
Clasificación
Les llingües mongoles tienen traces estructurales y fonolóxiques compartíos con otres llingües d'Asia central como son les llingües túrquiques y les tungús. Tradicionalmente, hubo enforma alderique sobre si diches carauterístiques compartíes son la resultancia del contautu llingüísticu enllargáu o la resultancia d'un parentescu llingüísticu llexítimu. Los defensores del parentescu consideren que les llingües mongoles son una de les cañes de la macrofamilia altaica y por tanto eses carauterístiques tipolóxiques son la resultancia d'una retención dende l'hipotéticu proto-altaico.
Los defensores del contautu llingüísticu o sprachbund sostienen que les traces tipolóxiques compartíos tamién tán presentes en llingües ensin rellacionar (o siquier non claramente relacioandas) como son les llingües uráliques y en menor midida'l coreanu y les llingües xapóniques. Estes traces inclúin tantu la harmonía vocálica, como l'ausencia de xéneru, el calter fuertemente aglutinante, l'orde SOV y la presencia de postposiciones en llugar de preoposiciones.
El mongol
La llingua meyor conocida ye'l mongol (Монгол), que ye la primer llingua de la mayoría de los residentes en Mongolia. En realidá ye'l dialeutu jalja que se convirtió na llingua oficial del país. Tamién se fala nes árees próximes de China y la Federación Rusa.
La llingua escribióse con una variedá d'alfabetos a lo llargo de la historia. L'alfabetu oficial mongol crear nel sieglu XII. Sufrió dellos cambeos y foi sustituyíu n'ocasiones por otros tipos d'escritura. Usar hasta 1943, añu nel que se sustituyó pol cirílicu, qu'anguaño ye'l más estendíu nel país. El sistema tradicional ta siendo reintroducíu amodo nes escueles. En Mongolia Interior l'alfabetu tradicional foi usáu siempres.
Otres llingües mongoles
Llingües emparentaes inclúin el calmuco faláu pela redolada del mar Caspiu y el buriato na Siberia oriental. Amás esisten una serie de llingües menores falaes ye China y el Moghol d'Afganistán.
Llingües de la familia
| Idioma mongol Idioma buriato Idioma ordos Idioma oirato Idioma calmuco |
Idioma yugur oriental
Idioma mongour-santa
Idioma dagur Idioma mongol afganistanu |
- Llingües orientales: (10 llingües)
- Llingües daguras (1 llingua, el dagur; falaes en Mongolia Interior por unes 94 000 persones)
- Idioma daur
- Llingües mongour (5 llingües; falaes en Gansu y Qinghai, en China)
- Idioma kangjia
- Idioma'l to
- Idioma bonan
- Idioma dongxiang
- Idioma yugur oriental
- Llingües oirato-jalja (4 llingües)
- Llingües jalja-buriato (2 llingües)
- Idioma buriato (Rusia)
- Idioma jalja (mongol o khalkha); dialeutu principal del mongol, llingua oficial de Mongolia; unos 4 millones de falantes)
- Llingües oirato-calmico-darkhat
- Idioma oirato (na frontera Rusu-China)
- Idioma calmuco (Federación Rusa; 147 000 falantes)
- Idioma darkhat
- Llingües jalja-buriato (2 llingües)
- Llingües daguras (1 llingua, el dagur; falaes en Mongolia Interior por unes 94 000 persones)
- Llingües occidentales (1 llingua, n'Afganistán)
Descripción llingüística
Fonoloxía
L'inventariu consonánticu reconstruyíu vien dau por:[1]
Tocantes a les vocales l'inventariu ye:
El fonema /*ï/ en proto-mongol confundiríase con /i/ anque la so presencia en pre-proto-mongol paez probable a partir de reconstrucciones internes.
Comparanza léxica
Los numberales en distintes llingües mongóliques:[2][3]
| GLOSA | Dagur | Oirat-Khalka (central) | Monguor-Kangjia | Occidental | PROTO- MONGÓLICU | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Jalja | Buriat | Calmuco | Kham- nigan | Monguor | Kangjia | Bao-an | Dong- Xiang | Yugur | Mogholi | |||
| '1' | nək | nig | negə/n | neg/n | nɤɣɤ/n | nəgə | ninɣy/ ninχɔ | nəgə | ninə | ninɣy | nikah~ nika/n | *nigə(n) |
| '2' | xojir | xɔjər | xɔjər | xɔjr | qɔjir | ɢoor | ɢuar | ɢuar | ɢua | ɢuur | qwjår~ qiar | *koyər~ *koxər |
| '3' | gwarəb/ gwarbən | ɢʊrən | gʊrbə/n | ɢurw/n | ɢʊrba/n | ɢuraan | gurɔ | ɢuraŋ | ɢuran | ɢurwan | ghorbån ~ qurban | *gurbən |
| '4' | durub/ gurbun | torəw | durbə/n | dørw/n | durbə/n | deeren | derɔ | deraŋ | dʑiəron | dørwen | dorbån ~ durba/n | *dörbən |
| '5' | taaw/ taawən | tʰaw | tabə/n | taw/n | taβʊ/n | taavun | tavun | tawun | tawun | taawən | tåbun ~ tabun | *tabun |
| '6' | dʒirgoo | cʊrɢa | zʊrgaa/n | zurɢa/n | dzʊrʁaa/n | dʑdirɢoon | dʒdirʁoŋ | dʑdirɢoŋ | dʐɯɣon | dʒurʁuun | åsun~ essun | *jirguxən |
| '7' | doloo | tɔɮɔ | dɔlɔɔ/n | dola/n | dɔlɔɔn/n | doloon | danlɔ/ dɔlɔ | doluŋ | dolon | dɔloon | dålån | *doluxən |
| '8' | naim/ naimən | naim | naimə/n | nææm/n | naima/n | naiiman | neimɔ | nəimaŋ | naiman | naiman | (sålån) | *naimən |
| '9' | jis/ isən | jos | juhə/n | jis/n | jusu/n | ʂdzən | jasun | jəel soŋ | jəsun | ʃisun | (tåsån) | *yersün |
| '10' | xarəb/ xarbən | arəw | arbə/n | arw/n | arba/n | xaran | harɔ | harwaŋ | haron | harwan | arbån | *xarbən |
Nes reconstrucciones el valor fonéticu de determinar por sinarmonía vocálica va sonar como [a] (si la vocal precedente ye /a, o, o/) o [y] (si la vocal precedente ye /y, i, ü, ö/).
Referencies
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
