Xeografía d'Andorra
From Wikipedia, the free encyclopedia
El Principáu d'Andorra (nome llocal, Principat d'Andorra) ye un estáu de la Europa meridional, asitiáu nel cordal de los Pirineos orientales. Llenda con España al sur y con Francia al norte.
| Xeografía d'Andorra | ||
|---|---|---|
| Llocalización | ||
| Continente | Europa | |
| Rexón | Europa meridional (Península Ibérica) | |
| Carauterístiques xeográfiques | ||
| Superficie | 468 km² | |
| Llinia de costa | 0 km | |
| Puntos estremos | ||
| Puntu más altu | 2946 m (Coma Pedrosa) | |
| Fronteres territoriales | ||
•  España | 63,7 km | |
•  Francia | 56,6 km | |
| [editar datos en Wikidata] | ||
Ye un estáu ensin mariña, nel que s'atopen importantes cruces de caminos de los Pirineos.
Relieve
La superficie d'Andorra, englobada na Península Ibérica, ye de 468 km². Ta na aguada meridional de los Pirineos. Ye una rexón de serrapatosos picos montascosos y estrechos valles por onde flúin numberosos cursos d'agua. Los sos cumes de materiales paleozoicos, en 65 montes percima de los 2.500 msnm. El puertu de Envalira llega a los 2.410 m. El monte más altu ye'l picu de Comapedrosa que, con una altitú de 2.942 msnm. El so territoriu estrémase básicamente en trés valles con forma de Y: el valle (vall en catalán) del Valira del Este, el valle del Valira del Norte que se xunen, depués pasen por Andorra la Vieya y traviesen un tercer valle, el del ríu Valira, qu'escurre escontra'l sur, onde se va xunir al Segre.
Ríos y llagos
Polos valles d'Andorra flúin numberosos cursos d'agua que se xunen pa formar el ríu Valira. La cuenca del Valira tien la forma de Y, colos sos dos afluentes más: el Valira del Norte (Valira del Nord) y el Valira del Este (Valira d'Orient). El Valira del Norte naz nos llagos de Tristaina, tien un percorríu de 14 km y pasa pela ciudá d'Ordino y La Massana hasta que llega a Escaldes-Engordany, onde se xune al Valira del Este. Esti segundu afluente del Valira naz na parte más oriental, tien un percorríu de 23 km y pasa peles ciudaes de Canillo y Encamp antes de llegar a la ciudá d'Escaldes-Engordany. Xuntos formen el Gran Valira, que percuerre 11,6 km. El so caudal añal mediu ye de 13 m³ cúbicos per segundu. Escurre escontra'l sur y acaba desaguando nel ríu Segre que, de la mesma, ye afluente del Ebro.
Por tol paisaxe d'Andorra atópense más de sesenta llagos de monte propios de tol Pirinéu. Los más representativos son el llagu de Juclar, que la so superficie ye la más estensa de tolos llagos del Principáu con 21 hectárees, y que, mientres la dómina braniza y pola consecuente falta d'agua, paez como si fueren tres lagos distintos: el llagu de l'Illa con 13 hectárees, l'estanque d'Engolasters (llagu artificial) con 7 hectárees y los trés llagos de Tristaina.
Clima
Andorra cunta con un clima mediterraneu d'altu monte nel que les temperatures en iviernu son fríes y en branu, nidios. Prodúcense variaciones nel clima dependiendo de l'altitú y l'orientación, pos por esa orientación montascosa hai grandes oscilaciones térmiques. Los valles tienen un clima que ye similar al clima templáu de los vecinos d'Andorra, pero por cuenta de la so mayor altitú, los iviernos tienden a ser más severos, el mugor inferior y los branos llixeramente más frescos. Les rexones percima de la llinia alpina de los árboles, a alredor de 2100–2400 msnm tienen un clima y praderíes alpinos.
Les temperatures medies diaries máxima y mínima en Escaldes-Engordany son, respeutivamente, 28 °C y 15 °C en xunetu y 11 °C y -2 °C en xineru.[1] Puede baxar hasta 10 graos baxo cero pel hibiernu y xubir hasta los 33 °C pel branu. La temperatura medio añal varia de 11 °C en Santuyano de Loria nel sur, a 8 °C en La Massana nel centru, y de 2 °C n'Arcalís nel norte.[2]
El principáu tien un porcentaxe bien alto de díes soleyeros. Hai, de media, 300 díes al añu soleyeros. La solazu álgida diaria media varia de 1.150 W/m² en xunu a 280 W/m² n'avientu.[1][2]
El clima ye secu. La precipitación media añal ye de 1071,9 mm pa tol país,[3] pero varia según la parte del territoriu, siendo mayor cola altitú y de sur a norte. La parroquia más seca del país ye Santuyano de Loria (800 mm al añu) nel sur, y la más lluviosa ye Canillo (1100 mm al añu) nel norte. Les precipitaciones añales pueden superar los 1220 mm nes zones montascoses más altes. Los meses más secos tienden a ser xineru y febreru, y los más lluviosos, mayu, xunu y payares. Nos meses de branu hai poques agües, pero pueden ser bien intenses por cuenta de qu'acomúñense a nubes.[2] Al atapecer ye cuando hai más precipitaciones salvo pel hibiernu que son, sobremanera, de nieve. La nieve cubre dafechu los valles septentrionales mientres dellos meses. Eses precipitaciones moderaes dexen cultivos nel branu.
| Ene. | Feb. | Mar. | Abr. | Mayu | Jun. | Jul. | Ago. | Sep. | Oct. | Nov. | Dic. | Añu | |
| T° max (media) [°C] | 10 | 11 | 14 | 16 | 19 | 22 | 25 | 26 | 23 | 19 | 13 | 11 | 17,42 |
| T° mín (media) [°C] | 1 | 2 | 4 | 5 | 9 | 12 | 14 | 14 | 12 | 8 | 4 | 2 | 7,25 |
| Precipitaciones [mm] | 34 | 37 | 46 | 63 | 105 | 69 | 65 | 98 | 81 | 73 | 68 | 69 | 808 |
Mediu ambiente
N'Andorra atópase la ecorrexón monte de los Pirineos, que forma parte del bioma "Monte templáu de frondosas". Hai grandes estensiones montiegues de pinos y abeduriues debíu al clima mediterraneu d'altu monte que tien el país. Los montes ocupen 2/5 del territoriu, según tres pisos altitudinales:
hasta 2200-2300 msnm abonda'l pinu negru, sustituyíu nos cumes pelos praos alpinos.
La Massana caltién una de les mases forestales más importantes d'Andorra (Bosc D'Arinsal). Nel 2004, el valle de Madriu-Perafita-Claror foi declaráu Patrimoniu de la Humanidá pola Unesco.[4] Amás, tien dos espacios protexíos como reserva de caza, Enclar (2.500 hectárees) y Xixerella (750 hai).
La población ye de 83.888 habitantes (est. xunetu de 2009), lo que da una densidá de población de 179,25 habitantes per quilómetru cuadráu. La población urbana ye'l 89% del total (2008), concentrándose nes poblaciones d'Andorra la Vieya y Escaldes-Engordany, onde se desenvuelven les principales actividaes económiques del país. El restu de la población atópase esvalixada nel mediu rural.
Tocantes a los grupos étnicos el principal ye'l español 43%, al que siguen los andorranos 33%, portugueses 11%, franceses 7% y otros 6% (1998). L'idioma oficial ye'l catalán, anque se falen tamién castellán, francés y portugués. La relixón predominante ye'l catolicismu. Relixón: catolicismu.
La capital ye Andorra la Vieya que tien 24.574 habitantes (2007) y ye la sede del gobiernu. Síguen-y en población Les Escaldes, Encamp, Santuyano de Loria y La Massana.
Andorra ta estremada en siete territorios llamaos parroquies. Son puramente alministratives ensin autonomía propia; de la mesma, tienen divisiones menores. Son: Canillo, Encamp, Ordino, La Massana, Andorra la Vieya, Santuyano de Loria y Escaldes-Engordany
L'actividá humana centrar nel valle tresversal nordés-suroeste, qu'a partir del Puertu de Envalira (2.407 m) baxa hasta los 840 m, cuando'l ríu Valira entra n'España.
Los recursos naturales d'Andorra concentrar na enerxía hidroeléctrica, agua mineral, madera, mineral ferroso y plomu. La tierra arable representa'l 2,13% del usu de la tierra. A colleches permanentes dedícase 0% y otros 97,87% (2005). La central hidroeléctrica de Les Escaldes apurri enerxía p'Andorra y l'escedente esportar a Francia y España.
L'agricultura emplega al 0,3% de la población activa, la industria'l 20,8% y los servicios el 79% (2007). Nun hai datos de la composición del PIB por sector. Pero calcúlase que'l turismu, la pilastra principal de la pequeña y adinerada economía d'Andorra, supón más del 80%. Calcúlase que al añu visitar unos 2 millones de turistes, atraíos pol so estatus de tienda llibre d'impuestos y per los sos centros turísticos d'iviernu y de branu. La ventaya comparativa d'Andorra menguó apocayá conforme les economíes de les vecines Francia y España abriéronse, apurriendo una mayor disponibilidad de produc tos de consumu y tarifes aduaneres menores. El sector bancariu, col so estatus parcial de paraísu fiscal, tamién contribúi sustancialmente a la economía. La producción agrícola ye llindada, pos namái'l 2% de la tierra puede llabrase. Produz pequeñes cantidaes de centenu, trigu, cebada, avena y verdures; la mayor parte de la comida tien d'importase. La principal actividá ganadera ye la cría d'oveja. La principal industria ye'l turismusobremanera'l de la práutica de deportes d'iviernu, la cría de ganáu, la madera, la banca, el tabacu (pitos y puros), según muebles.
Tien 320 km de carreteres (2008). Nun hai víes ferriales nin fluviales.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
