Salacenco
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
El salacenco o Zaraitzuko Uskara ye un dialeutu del euskera que se fala nel valle de Salazar.
El testu calteníu más antiguu escritu nesti dialeutu ye una doctrina cristiana escrita en Izal en 1727 y otra escrita en Oronz tamién nel sieglu XVIII. Mientres el sieglu XIX y gracies a Louis Lucien Bonaparte arrexuntáronse dellos testos relixosos y una traducción del evanxeliu de San Mateo realizada por Pedro José Samper, párrocu de Jaurrieta, según diversa correspondencia. Tamién cuntamos con una traducción del otsagiar José Urrutia al salacenco de la balada "Orreaga" escrita por Arturo Campión y publicada en 1880. Nel sieglu XX cuntamos colos testos de los otsagiarras Ziriako Garralda y Federico Garralda qu'escribieron numberosos artículos ente 1911 y 1923 na revista Euskal Esnalea; cartes y testos de distintu índole escritos pol tamién otsagiar Zoilo Moso mientres l'añu 1969 y publicaos por José Estornes Lasa en 1985 y les grabaciones realizaes en distintos pueblos de Salazar por Koldo Artola ente los años 1975 y 1992, publicaes ente 2002 y 2006.
A finales del sieglu XX y principios del XXI Aitor Arana arrexuntó y publicó la mayor parte de les pallabres del Zaraitzuko Uskara nel so diccionariu, amás escribió un métodu p'aprender salacenco y una escoyeta de testos escritos nesti dialeutu. Per otra parte esisten numberosos estudios non específicos del salacenco qu'apurren una gran información sobre él, como por casu los trabayos de Resurrección María de Azkue, Koldo Mitxelena y Iñaki Camino.
Según datos del Gobiernu de Navarra, los sos dos últimos falantes yeren nel añu 2002 Pedro Juan Zoco, d'Ochagavía, que cuntaba entós con 93 años d'edá, y Mari Cruz Esarte, de Jaurrieta, con 86 años entós daquella, anque nel añu 2001 un 26,69 % de la población falaba correutamente o entendía'l euskara.
Madoz asegura dellos años antes de la ellaboración del mapa de Bonaparte nel añu 1863, qu'en Salazar “fálase la llingua vascongada, pero toos conocen el castellán”, sicasí, a principios del sieglu XX inda esistíen persones que desconocíen el castellán y nel añu 1904 falábase daqué de euskara en toles llocalidaes del valle.
Gracies a los testos calteníos y estudios realizaos, y al eleváu porcentaxe de mozos conocedores del euskara batua nel valle, sería posible una recuperación d'esti dialeutu. Yá se realizaron cursos de salacenco y si la variedá ye adoptada polos actuales falantes del batua, na midida na que l'usu del euskara popularizar en Salazar, prodúzase una converxencia ente'l salacenco y el euskara batua, al igual que ta asocediendo con otros dialeutos del euskara, polo que la enseñanza del salancenco ye a efeutos práuticos fútil, yá que los sos potenciales falantes son y acabaren siendo falantes del batua.
El salacenco guarda ciertes semeyances col Erronkariko Uskara o roncalés y el suletino, anque ta más rellacionáu col navarru-labortanu y el navarru.
La Fonoteca de Navarra (http://www.fonoteka.com/) tien trenta grabaciones d'esti dialeutu.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
