হৰিদ্বাৰ

হৰিদ্বাৰ (ইংৰাজী: Haridwar) ভাৰতৰ উত্তৰাখণ্ডৰ হৰিদ্বাৰ জিলাৰ এখন চহৰ আৰু পৌৰ নিগম। ২০১১ চনত ২২৮,৮৩২ জনসংখ্যাৰে ই ৰাজ্যখনৰ দ্বিতীয় বৃহত্তম চহৰ।^[3]

হৰিদ্বাৰ মায়াপুৰী
চহৰ
ওপৰৰ পৰা ঘড়ীৰ কাঁটাৰ দিশত:: হৰ কি পৌৰী, চন্দি দেৱী মন্দিৰ, 1999 ৰ সন্ধিয়াৰ দৃশ্য। ৰপৱেৰ পৰা চণ্ডী দেৱীলৈ, গংগা নদীৰ দৃশ্য। হৰিদ্বাৰ ৰেলৱে ষ্টেচন, গংগা আৰতি হৰ কি পৌৰীত, শিৱ মূৰ্তিত সূৰ্যাস্তৰ সময়ত আৰু মানছা দেৱী মন্দিৰ.
হৰিদ্বাৰ Show map of Uttarakhand হৰিদ্বাৰ Show map of ভাৰত
স্থানাংক: 29.945°N 78.163°E / 29.945; 78.163
Country	ভাৰত
State	Uttarakhand
District	Haridwar
Municipality	1868
চৰকাৰ
• ধৰণ	Municipal Corporation
• পৰিচালনা	Haridwar Municipal Corporation
• Mayor	Kiran Jaisal (BJP)
• Lok Sabha MP	Trivendra Singh Rawat (BJP)
• MLA	Madan Kaushik (BJP)
• Municipal Commissioner	Alok Kumar Pandey, IAS
কালি
• চহৰ	105 km2 (41 sq mi)
উচ্চতা	৩১৪ মিটাৰ (১,০৩০ ফুট)
জনসংখ্যা  (2011)[1]	2,28,832[2]
• মেট্ৰ’	2,31,338

গংগা নদীৰ সোঁপাৰে, শিৱলিক পৰ্বতমালাৰ পাদদেশত অৱস্থিত এই চহৰখন। হৰিদ্বাৰ ডোৱাব অঞ্চলত অৱস্থিত য'ত মানুহে খাৰি বলি ভাষা কয় । ডোৱাব অঞ্চলৰ অন্যান্য জিলাসমূহ পশ্চিম উত্তৰ প্ৰদেশত অৱস্থিত।^[4] হৰিদ্বাৰক হিন্দুসকলৰ বাবে পবিত্ৰ স্থান হিচাপে গণ্য কৰা হয়, ইয়াত গুৰুত্বপূৰ্ণ ধৰ্মীয় অনুষ্ঠানৰ আয়োজন কৰা হয় আৰু কেইবাটাও বিশিষ্ট উপাসনা স্থানৰ প্ৰৱেশদ্বাৰ হিচাপে মান্য়তা দিয়া হয় ৷ ইয়াৰে আটাইতকৈ উল্লেখযোগ্য অনুষ্ঠান হ’ল হৰিদ্বাৰত প্ৰতি ১২ বছৰৰ মূৰে মূৰে পালন কৰা কুম্ভ মেলা। হৰিদ্বাৰ কুম্ভমেলাৰ সময়ত লাখ লাখ তীৰ্থযাত্ৰী, ভক্ত, পৰ্যটকে হৰিদ্বাৰত সমবেত হৈ গংগাৰ পাৰত ৰীতি-নীতিৰে স্নান কৰি মোক্ষ লাভ হোৱাৰ লগতে পাপ ধুই পুণ্য লাভ কৰে বুলি বিশ্বাস।

পুৰাণিক কিংবদন্তি অনুসৰি উজ্জয়নী, নাশিক আৰু প্ৰয়াগৰ সৈতে হৰিদ্বাৰ চাৰিটা স্থানৰ ভিতৰত অন্যতম য'ত সমুদ্ৰ মন্থনৰ সময়ত আকাশেদি গৰুড় চৰাইটোৱে কুম্ভ(কলহ) কঢ়িয়াই নিয়াৰ সময়ত ভুলবশতঃ কুম্ভ (কলহ)ৰ পৰা অমৰতাৰ অমৃতৰ টোপাল^[5] ছিটিকি পৰিছিল বুলি বিশ্বাস।^[6] অমৃত পতিত হোৱা ঠাই ব্ৰহ্ম কুণ্ড হৰ কি পৌৰী (আক্ষৰিক অৰ্থত "ভগৱানৰ পদপদ")ত অৱস্থিত বুলি বিশ্বাস কৰা হয় আৰু ইয়াক হৰিদ্বাৰৰ আটাইতকৈ পবিত্ৰ ঘাট বুলি গণ্য কৰা হয়।[8] ইয়াৰ উপৰিও ই কানৱাৰ তীৰ্থযাত্ৰাৰ প্ৰাথমিক কেন্দ্ৰ, য'ত লাখ লাখ অংশগ্ৰহণকাৰীয়ে গংগাৰ পৰা পবিত্ৰ পানী সংগ্ৰহ কৰি শ শ মাইল পাৰ হৈ শিৱ মন্দিৰত প্ৰসাদ হিচাপে বিতৰণ কৰে।^[7] আজি উত্তৰাখণ্ডৰ ৰাজ্যিক ঔদ্যোগিক উন্নয়ন নিগমৰ (SIDCUL) দ্ৰুতগতিত বিকাশশীল ঔদ্যোগিক বাগিচা, আৰু ইয়াৰ ওচৰৰ টাউনশ্বিপ ভাৰত হেভি ইলেক্ট্ৰিকেলছ লিমিটেড (BHEL), লগতে ইয়াৰ সংযুক্ত আনুষংগিক প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ সৈতে চহৰখনে ধৰ্মীয় গুৰুত্বৰ বাহিৰত উন্নয়ন কৰিছে।

নামৰ উৎপত্তি

হৰিদ্বাৰৰ মাজেৰে পাৰ হৈ যোৱা "নীল ধাৰা" (বাওঁফালে) আৰু "গংগা নদ" (সোঁফালে)বৈ গৈ মূল গংগা নদীত লগ লাগিছে।

চহৰখনৰ আধুনিক নামটোৰ বানান দুটা হৰিদ্বাৰ আৰু হাৰ্ডৱাৰ। এই নামবোৰৰ প্ৰত্যেকৰে নিজস্ব অৰ্থ আছে। হিন্দু ধৰ্মৰ সংস্কৃত ভাষা হৰিৰ অৰ্থ "বিষ্ণু", আনহাতে দ্বাৰৰ অৰ্থ "দুৱাৰ"। গতিকে, হৰিদ্বাৰৰ অনুবাদ হৈছে "বিষ্ণুৰ দুৱাৰমুখ"। ই এই নামটো এই কাৰণেই লাভ কৰে কাৰণ ইয়াতেই সাধাৰণতে তীৰ্থযাত্ৰীসকলে বিষ্ণুৰ এটা বিশিষ্ট মন্দিৰ – বদ্ৰিনাথ চাবলৈ যাত্ৰা আৰম্ভ কৰে।

একেদৰে হাৰাৰ অৰ্থ "শিৱ"ও হ'ব পাৰে।^[8] সেয়েহে হাৰ্ডৱাৰে "শিৱৰ গেটৱে"ৰ বাবে থিয় দিব পাৰে। কৈলাশ পৰ্বত, কেদাৰনাথ, আটাইতকৈ উত্তৰ জ্যোতিৰ্লিংগ আৰু সৰু চৰ ধাম তীৰ্থ চক্ৰৰ অন্যতম স্থান – এই সকলোবোৰ হিন্দুসকলৰ বাবে পূজাৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ স্থান – পোৱাৰ উদ্দেশ্যে হাৰ্ডৱাৰ হৈছে এক বিশেষ স্থান।

কিংবদন্তি অনুসৰি হৰিদ্বাৰতেই দেৱী গংগা নামি আহিছিল যেতিয়া শিৱই তেওঁৰ চুলিৰ তলাবোৰৰ পৰা সেই মহান নদীখন মুকলি কৰি দিছিল। গংগোত্ৰী হিমবাহৰ প্ৰান্তত থকা গৌমুখত থকা উৎসৰ পৰা ২৫৩ কিলোমিটাৰ (১৫৭ মাইল) দূৰলৈকে বৈ যোৱাৰ পিছত গংগা নদীখনে প্ৰথমবাৰৰ বাবে হৰিদ্বাৰত গংগা সমভূমিত প্ৰৱেশ কৰে, যাৰ ফলত নগৰখনৰ প্ৰাচীন নাম গংগাদ্বাৰা।

ৱিকিউৎসত এই প্ৰবন্ধটোৰ সৈতে জড়িত মূল লিখনী আছে: হুৰদ্বাৰ, এছ প্ৰাউটৰ এখন ছবি আৰু এল ই এলৰ কাব্যিক চিত্ৰণ। লেটিচিয়া এলিজাবেথ লেণ্ডনে তেওঁৰ কাব্যিক চিত্ৰকল্প হাৰ্ডৱাৰ, এ প্লেচ অৱ হিন্দু তীৰ্থযাত্ৰাৰ টীকাসমূহত এই নামৰ ব্যুৎপত্তিৰ বিষয়ে তথ্য প্ৰদান কৰিছে, আৰু লগতে 'গংগ নদী'ৰ কল্পিত উৎপত্তিৰ কাহিনীও আগবঢ়াইছে। সংলগ্ন প্লেটখন চেমুৱেল প্ৰাউটৰ এখন ছবিৰ পৰা খোদিত কৰা হৈছে^[9]

ৰাজকুমাৰ ভগীৰথৰ ৬০ হাজাৰ পূৰ্বপুৰুষৰ পৰিত্ৰাণৰ বাবে তপস্যা।

ইতিহাস

পাৰ্বতী আৰু ভাগীৰথ হিচাপে গংগা নদীৰ অৱতৰণ বহন কৰা শিৱৰ গংগাধাৰা, নন্দী ষাঁড়য়ে চাই আছে। প্ৰায় ১৭৪০ চন

শাস্ত্ৰত হৰিদ্বাৰক কপিলস্থান, গংগাদ্বাৰ^[10] আৰু মায়াপুৰী বুলি উল্লেখ কৰা হৈছে। ইয়াৰ উপৰিও ই চাৰিটা ধাম(উত্তৰাখণ্ডৰ তীৰ্থযাত্ৰাৰ চাৰিটা মূল কেন্দ্ৰ অৰ্থাৎ বদ্ৰীনাথ, কেদাৰনাথ, গংগোত্ৰী, আৰু যমুনোত্ৰী)ৰ প্ৰৱেশ বিন্দু। মহাভাৰতৰ 'ৱানা পৰ্বত' য'ত ধৌম্য ঋষিয়ে যুধিষ্ঠিৰক ভাৰতৰ তীৰ্থৰ বিষয়ে কয়, গংগাদ্বাৰ অৰ্থাৎ হৰিদ্বাৰ আৰু কংখলৰ কথা উল্লেখ কৰা হৈছে,^[11] গ্ৰন্থখনত অগস্ত্য ঋষিয়ে তেওঁৰ পত্নী লোপামুদ্ৰা(বিধাৰবাৰ ৰাজকুমাৰী)ৰ সহায়ত আত্মশাস্তি লোৱা(শোক বা পাপৰ বাবে অনুশোচনা) বুলিও উল্লেখ কৰিছে।^[12]

তথ্য সংগ্ৰহ

1. "haridwar City Population Census of India, 2011". Office of the Registrar General, India. 2 March 2002. http://www.census2011.co.in/census/city/28-hardwar.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 23 August 2015.
2. "Hardwar Nagar Palika Parishad City Population Census 2011-2024 | Uttarakhand". www.census2011.co.in. https://www.census2011.co.in/data/town/800359-hardwar-uttarakhand.html.
3. "District Census Handbook, Hardwar" (PDF). censusindia.gov.in. 29 January 2011. Retrieved 29 January 2011.
4. "District Census Handbook, Hardwar". Census of India 2011: 5–7. 29 January 2011
5. "इस पौराणिक कथा से जानिए क्यों लगता है कुंभ का मेला? – mobile". punjabkesari. 4 February 2021. Retrieved 13 November 2021.
6. About Haridwar sahajaharidwar.
7. Singh, Vikash (2017). Uprising of the Fools. Stanford University Press. ISBN 9781503601673.
8. About Haridwar sahajaharidwar.
9. Landon, Letitia Elizabeth (1831). "poetical illustration". Fisher's Drawing Room Scrap Book, 1832. Fisher, Son & Co.Landon, Letitia Elizabeth (1831). "picture". Fisher's Drawing Room Scrap Book, 1832. Fisher, Son & Co.
10. Places of peace and power sacred sites.
11. Historical, Cultural and Social Perspectives Chapter 3, The Cultural Dimension of Ecology, Baidyanath Saraswati, 1998, Indira Gandhi National Centre for the Arts. ISBN 81-246-0102-X. ignca.nic.in. Vanaparva (The Book of the Forest) is third Parva, book of Mahabharata.
12. Lopamudra The Mahabharata, translated by Kisari Mohan Ganguli (1883 -1896), Book 3: Vana Parva: Tirthayatra Parva: Section XCVII.