Francisco José de Goya y Lucientes (en aragonés Francho Chusé de Goya y Lucientes) (30 de marzo de 1746 – 16 d'abril de 1828) estió un pintor y gravador aragonés. Naixito en Fuent de Todos y creixito en Zaragoza, pasaría gran parte d'a vida suya en Madrit.
 |
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Francisco de Goya | |
|---|---|
 Francho de Goya, Autorretrato | |
| Información personal | |
| Calendata de naixencia | 30 de marzo de 1746 |
| Puesto de naixencia |  Fuent de Todos |
| Calendata de muerte | 16 d'abril de 1828 |
| Puesto de muerte |  Bordeus |
| Ocupación | pintor y gravador |
| Conchuche | Josefa Bayeu y Subías |
| Obras | La maja vestida. La maja desnuda. Os afusilamientos d'o 3 de mayo. Los caprichos. |
| Sinyal |  |
Influenciato per Velázquez, a repercusión de Goya en pintors como Manet u Picasso y, de feito, en o mundo de l'arte contemporanio en cheneral, ye verdaderament significativa. A suya pintura yera fondament subversiva y subchetiva en un tiempo en que ixas actituz no yeran pas comuns. O enfasis en o primer plan y en un fundo difuminato antecipa, per eixemplo, a pintura de Manet. As deformacions d'os rostros podrían considerar-sen d'un expresionismo abanzato, anterior a las caras de Munch. Muitas d'as pinturas de Goya se contan entre as grans obras d'a historia de l'arte, o que fa d'él ciertament o pintor aragonés mas conoixito internacionalment. Devez, a particularidat d'o suyo chenio y a suya vida ye estata motivo d'inspiración ta mas d'una cinta.
Biografía
Francisco de Goya, conoixito familiarment como Francho (fendo servir un hipocoristico en aragonés), naixió en Fuent de Todos o 30 de marzo de 1746. Su pai yera pintor y dorador de retablos y su mai descendeba d'una familia d'a nobleza chica d'Aragón.
Poco se conoix d'a suya nineza. Acudió a las Escuelas Pías de Zaragoza y emprencipió a suya formación artistica a la edat de 14 anyos, tenendo como mayestro a José Luzán, artista local poco conoixito, amigo de su pai, en l'obrador d'o cual Goya pasaría cuasi cuatre anyos.
En 1763, o choven artista viachió ta Madrit con l'asperanza de ganar una beca de l'Academia de Bellas Artes de Sant Fernando, aduya que no conseguiría ni en ixa ocasión ni en 1766, cuan lo prebó de nuevas.
En a suya estacha en Madrit fació amistanza con unaltro artista aragonés, Francisco Bayeu, pintor d'a corte que treballaba en o estilo academico introduciu en Espanya per o pintor alemán Anton Raphael Mengs. Bayeu tenió una graniza influencia en a formación primerenca de Goya y a él se debe que participase en un encargo important, os frescos d'a vuelta d'a basilica de Nuestra Sinyora d'o Pilar de Zaragoza (1772, 1780-1782), y que mas tardi podese afincar-se en a corte.
En 1773, Goya casaba con a chermana de Bayeu, Josefa Bayeu.
Ta zaguerías de 1769, Goya marcha ta Italia, a on permaneixió alto u baixo dica chunio de 1771. A suya actividat en ixe tiempo ye relativament esconoixita; se sabe que pasó bels meses en Roma y que vesitó Venecia, Bolonya, Chenova, Modena y Ferrara, d'entre altras ciudaz.
Ta mayo de 1771, se presentó en un concurso convocato per a Reyal Academia de Parma, en o cual obteneba una mención d'o churato.
Dimpués se'n torna ta Aragón, afincando-se en Zaragoza, an que realizó los frescos d'a vuelta d'o coreto de la basilica d'a Virchen d'o Pilar y as pinturas murals de l'oratorio d'o palacio de Sobradiel (1772).
De 1774 son as pinturas a l'olio sobre muro d'a ilesia d'a cartoixa d'Aula Dei, amán de Zaragoza, que ya antecipan o estilo que desarrollará en os frescos de l'armita de Sant Antonio d'a Florida en Madrit, en 1798. En ista zaguer calendata encomenzó a fer gravatos, rancando d'a obra de Velázquez que, chunto con a de Rembrandt, sería mientres que vivió la suya principal fuent d'inspiración.
Ta chinero de 1775, Goya s'instaló de traza finitiva en Madrit en casa d'o cunyato suyo, Francisco Bayeu, y emprencipió a treballar t pa la Real Fábrica de Tapices de Santa Bárbara. Os cartons que realizó dende alavez dica 1792 estioron bien apreciatos per a visión cuasi coronista, fresca y amable que ofriban d'a vida cutiana espanyola. Con éls rebolucionaría la industria d'o tapiz d'ixos tiempos. O Museu d'o Prado guarda buena parte d'ixos tapices, como O quitasol (1777), A gallina ciega (1787) y A voda (1791-1792).
Entre 1780 y 1782, pintó en o Pilar a vuelta Regina Martyrum, una extraordinaria obra en a que da rienda suelta a lo suyo chenio, a despeito d'a censura de Bayeu y d'o desgusto d'os miembros d'o capítol.
En 1789 estió nombrato pintor de cambra per Carlos IV y en 1799 ascendió a primer pintor de cambra, a canto de Mariano Maella, tornando-se o retratista d'a reyaleza espanyola, pintando a reis como Carlos IV y Ferrando VII. D'entre ellas espunta la pintura d' A familia de Carlos IV (Museu d'o Prado), per como amuestra a la familia reyal con una sencilleza y una honestidat muito alpartatas de la ideyalización que acostumbraba a emplegar-se.
Goya espleitó d'una posición privilechiata en a corte, feito que determinaría que o Museu d'o Prado de Madrit heredase una parte prou important d'as obras suyas, entre as que i son os retratos oficials y as pinturas de tema historico. Muitas d'istas zagueras reflexan escenas d'as horrors escaixitas en o tiempo d'a Guerra d'o Francés u Guerra d'a Independencia (1808-1814), dimpués que as tropas francesas de Napoleón Bonaparte ocupasen a Peninsula Iberica, y tienen como base a suya experencia personal en ixos intes, trascendendo tota representación patriotica ta creyar una denuncia fura y descarnata d'a crueldat humana.
D'entre as mas conoixitas pinturas de Goya, i feguran A Maja Espullata y A Maja Vestita. Representan a mesma muller en a mesma postura, espullata en una tela y vestita en l'altra. A maja bestita la pintó dimpués de l'altroche que a sociedat espanyola d'ixe tiempo heba comeso sobre a maja espullata. Refusó la ideya de pintar-li bella ropa dencima, y s'estimó mas de creyar una pintura nueva.
En 1792, ta d'hibierno en una vesita a lo sud d'Espanya, Goya contrayó una grau malautía que lo deixó xordo de tot y marcó un punto d'inflexión en a suya expresión artistica. (Anque a medicina moderna sospeita que podeba haber estato lo plomo que emplegaba en os pigmentos que lo enverenó, causando-li dende ixa anyada ixa fonda xordera.)
Entre 1797 y 1799 debuixó y gravó a l'auguafuerte a primera d'as suyas grans series de gravatos, Os Caprichos, en os cuals satiriza os defectos socials y as supersticions d'ixe tiempo.
D'altras series posteriors, como a de Los desastres de la guerra, u esferras d'a guerra, (1810), u a d'os Disparates (1820-1823), presentan comentarios encara mas causticos sobre os mals, as fatezas y barucas d'a humanidat.
En 1814 pintó lo 2 de mayo de 1808 en Madrit: a luita con os mamelucos, y lo 3 de mayo de 1808 en Madrit: os afusilamientos en o mont d'o Príncipe Pío (os dos en o Museu d'o Prado). Istas pinturas reflexan vivament a horror y o dramatismo d'as esferras brutals que ocorrioron en Madrit a lo largo d'ixa guerra a mans de grupos de soldatos franceses y echipcios (mamelucos). As dos son pintatas, como muitas d'as zagueras obras de Goya, con gruesas pincelatas de tonalidaz escuras matizatas per refinatos toques d'amariello, ocre y carmín.
O descenso en o numero d'encargos, a xordera, a situación politica y belaltras circumstancias personals marcarían una evolución que amuestra lo fundo enfoscamiento progresivo d'o suyo carácter. Amanata la fin d'a suya vida, s'entutó en a clamata Quinta del Sordo ("Masada d'o Xordo"), en a redoldanza de Madrit, producindo unas escuras y espantibles pinturas, mezcla de locura y fantesía, clamatas Pinturas Negras (1820) igual per a color como per o contenito, que suposan ta muitos una abanza d'o movimiento expresionista. Ixas pinturas estioron orichinalment feitas a lo fresco en as parez d'a quinta, pasando-sen a lienzo en 1873.
D'entre ellas, en despuntan belunas como l'Aquelarre, o gran buco (1821-1823) u a de Saturno deborando a un fillo, que representa una escena con o dios Saturno d'a mitolochía grecorromana.
En 1824, decide d'exilar-se voluntariament ta Bordeus, a on treballó a tecnica, alavez cuasi esconoixita, d'a litografía, con a que fació una serie de escenas taurinas consideratas d'entre as millors d'o suyo chenero. Allá tamién i pinta, en 1827, a leitera de Bordeus (Museu d'o Prado), una obra clau en a historia d'a pintura que antecipa lo impresionismo.
En ixa mesma ciudat de Bordeus moriba Goya cuatre anyadas dimpués, xordo y ciego, en a nueit d'o 15 t'o 16 d'abril de 1828.
Buena cosa d'as suyas obras se troban exposatas huei día en o Museu d'o Prado.
Cine
Bellas cintas tocan o tema d'a vida de Goya:
Bibliografía
- Arnaiz, José Manuel. Las pinturas negras de Goya. Ed. Antiqvaria, Madrit, 1996. ISBN 978-84-86508-45-6.
- d'Ors Führer, Carlos, y Morales Marín, Carlos. Los genios de la pintura: Francisco de Goya. Ed. Sarpe, Madrit,1990. ISBN 8477001002.
- Hagen, Rose-Marie y Rainer Hagen. Francisco de Goya. Ed. Taschen, Colonia, 2003. ISBN 978-3-8228-2296-8.
- Pérez Sanchez, Alfonso. Goya. Planeta-De Agostini, Barcelona, 2004. ISBN 978-84-674-1155-3.
Referencias
Vinclos externos
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
