Pfäfers (oder Pfääfers, uf Rätoromanisch ) isch e politeschi Gmeind vom Kanton Sanggalle i dr Schwiiz.
| Pfäfers | |
|---|---|
 | |
| Basisdate | |
| Staat: | Schwiiz |
| Kanton: | St. Galle (SG) |
| Wahlchrais: | Sargaaserland |
| BFS-Nr.: | 3294 |
| Poschtleitzahl: | 7312 |
| Koordinate: | 756863 / 206293 |
| Höchi: | 820 m ü. M. |
| Flächi: | 128.53 km² |
| Iiwohner: | 1563 (31. Dezämber 2022)[1] |
| Website: | www.pfaefers.ch |
 Pfääfers | |
| Charte | |
 | |
Sprooch
S Taminataal isch hüt en Deil vom dütschsproochige Gebiet im Sargaaserland. Im Middelalter het s zum nördleche Berych vo Chuurräzie und zum rätoromanische Sproochgebiet ghört. Under dr Verwaltig vom Chloschter Pfäfers und de dütschsproochige Chloschervögt het sech di alemannischi Sprooch im Taal immer wie mee duregsetzt, und vo de Walser, wo e Zyt lang im obere Deil vom Taminataal, im Kalfeis, gwoont hend, isch mit yrem Walsertütsch no en höchschtalemannischi Sproochform is Taal cho.
Uf der Bärgchetti im Süde vom Gmeindgebiet vo Pfäfers isch d Sproochgränze vom Alemannische zum Rätoromanische Sproochruum, und do dervo grad zu zwo romanische Sproochgruppe: d Gmeind Trin ghört zum Piet vom middelbündnerische Sutselvisch und Flims isch di nördlechschti Gmeind vom Surselvisch, also vom Oberländer Romanische.
Im ganze Gmeindbann vo Pfäfers sind no hüt vil Ortsnäme – Pfäfers sälber und den au Vättis, Vasön, Vadura – und Fluer- und Bärgnäme us der rätoromanische Zyt bekannt.[2] Di dütsche Fluernäme vom Taal vo Pfäfers chöme meischtens vo de Walser här.
Landschaft
Für d Geografii isch z sääge, ass dr Gmeindbann vo Pfääfers us acht verschidene Landschaftsdeil zämegsetzt isch: das sind s Taminataal, d Gländterrasse vom Dorf Pfäfers mit em Chloschter, s höche Platoo vo Sankt Margreetebärg, s Piet vo Valens, dr Taalbode vo Vättis, s undere Görbsbachtaal, s Kalfeisetaal und dr hinderscht Deil vo Kalfeis mit der Sardonaalp.
Zu der hütige Gmeind Pfäfers ghöre siben Ortschafte: s Doorff Pfäfers, Sankt Margretebärg, Vadura, Vättis, Gassaura, Valens und Vason.
Der Gmeindbann foot chly über dr Rhyebeni aa und goot bis höch ufe zum Ringelspitz, wo der Gipfel uf der Höchi vo 3200 Meter über Meer lyt und wo der höchscht Bärggipfel vom ganze Kanton Sanggallen isch. Uf der Oschtsyte vo der Gmeind stoot s Bärgmassiv vom Galanda. Im Nordweschte isch d Kreete vo de Graue Hörner und em Pizol.
Vo Vättis us goot d Stroos übere Gunggelspass uf Tamins im Bezirk Imbode vom Bündnerland übere. Im Weschte chunt d Gmeind Pfäfers bim Sardonamassiiv, wo zum Berych vo der geologisch ganz inträssante Glarner Houptüberschiebig ghört, bis an Kanton Glarus.
s Chloschter Fabaria
S Chloschter am Bärg obe isch im früene 8. Joorhundert gründet worde. S erschte Mol chunts ane 762 in ere gschichtleche Kwelle vor mit em Name Fabarias. 877 het em dr dütsch Chönig en Schirmbrief ggä. Es isch am Afang – näben em Bischofssitz z Chur – s wichtigschte chirchleche Zäntrum vo Churräzie gsi. Mit sym strategisch guete Platz über em Rhytaal und am Gunggelswäg isch s Chloschter für Chönige und regionaali Landesherre wichtig gsi. Im 13. Joorhundert het der Apt vo Pfäfers am Wäg uf s Platoo vo Pfäfers d Burg Warteschtei als Chloschterfeschtig lo boue.
Ane 1483 hend d Äidgenosse d Herrschaft Sargans übernoo und wäg däm au d Schirmherrschaft über s Chloschter Pfäfers usgüebt. Am 19. Oktober 1665 isch s Chloschter ganz abebrönnt, und mit iim di alti Chloscherbiblioteek. S Archiiv mit wichtige Dokumänt sid em früene Middelalter isch erhalte blibe, wils s Chloschter das immene guet gschützte gmuurete Ruum im Chilledurm ypschlosse gha het. Im 18. Joorhundert isch s Chloschter so, wie me s hüt no gseet, im barocke Stiil wider ufbout worde.
Am 9. Jänner 1838 het s Chloschterkapitel entschide, äs well dr Papscht z Rom afrooge, öb er nid s Chloschter, wo wirtschaftlech schlächt gstanden isch, chönt uufhebe. Do het dr Gross Root vom Kanton Sanggalle nit lang gwartet und vo sich uus scho am 20. Februar 1838 pschlosse, s Chloschter ufzlöse.[3] Dr Kantoon het do dermit d Chloschtergüeter übernoo, und im ehemolige Konväntgebäud 1847 d Heil- und Pflägastalt Sankt Pirminsbärg ygrichtet.[4] S ehemolige Chloschterachiv mit de bedütende historische Manuskript, wo einzigartigi Kwelle für d Region Raezie sind, und de grosse Urbaarbüecher vo de Dörfer im Taminataal[5] sind is Staatsarchiv vo Sanggalle cho, die alti Chloschterchile het d Pfarrei vo Pfääfers als Dorfchile übercho.[6]
s Wildbad Pfäfers
I dr Taminaschlucht inne stoot s alte Bad vo Pfääfers, es Heilbad, wo scho im Middelalter bekannt und beliebt gsi isch; der Chorherr Felix Hämmerli vo Züri het ane 1424 gschribe, das Bad sig uralt. Me weiss, ass under am Pfäferser Apt Hugo ane 1242 s Bade a der Tamina bi dene warme Quelle, wo dört us em Bode chöme, ufcho isch. D Psuecher händ dozmol nume mit Seili oder länge Leitere i s änge, teufe Tobel abe chönne go. Oben am Rand vo der Felswnd hets es Trätrad gha, zum mid emene Seili Waare und au d Lüüt is Taal abe z loo. Der Apt Johann hed denn um 1380 s erschte chlyne Badhuus i der Schlucht lo mache. Aber erscht im Johr 1543 het der Apt Johann Jakob em Zimmerman Valentin Schmid der Uftrag ggä, e Holzstäge über die höche Felse abe lo baue, ass me en eifachere Wäg i d Schlucht zum Bad gha het. Die spektakuläre Stäge gseht me uf de alte Bilder vom Bad Pfääfers.
Füre Apt Johann Jakob isch ane 1535 der berüemt Dokter Paracelsus uf Pfäfers cho en Brischüüre vo däm Heilbad cho schrybe, wo derno bi dere prominänte Wärbig guet psuecht worden isch. Bis is früene 20. Joorhundert isch s Pfäferser Kuurbad beliebt gsi. 1631 het en grosse Fels, wo i d Schlucht abegheit isch, d Hüser vom Bad schwär beschädiget. Zerscht het me s nume bhälfsmässig gflickt, und im früene 18. Johhundert isch s Bad denn ganz neu und vil grösser baut worde. 1840 hed der Kanton Sanggalle chly usserhalb vo der Taminaschlucht i dr Ebeni vom Rhy derzue die neui Badastalt vo Ragaz ygrichtet, wo für d Kurgescht eifacher zum anegoo gsi isch. Mid hölzige Leitige hed me s Thermalwasser us der Schlucht dörthi gfüert. S Bad Pfäfers im Tal inne het der Betrib no wytergfüert, es isch aber als wie meh im Schatte vom grössere Bad Ragaz gstande, wo im 20. Johrhundert nodisno zum ene modärne Kur- und Erläbnisbad mid emene schöne Kurpark erwyteret worden isch.
s Dorf Pfääfers
S Dorf Pfääfers isch als chlyni Sidlig vo Chloschterlüüt noch bim Chloschter entstande. Di hütig politeschi Gmeind het sech ane 1803 bildet, wo di alte Gmeinde Pfäfers, Vättis und Valens zämeggange sind. Zu dr Frakzioon Pfääfers ghöre s Dorf mid däm Name und di beide Wiiler Sankt Margretebärg und Vadura. Zwüsched Pfääfers und Valens isch vom Früelig 2013 bis in Winter 2016/17 d Taminabrugg baut worde. Si isch aini vo de gröschte Bogebrugge vo de Schwiz und Endi Juni 2017 fiirlich eröffnet worde.
Vättis
S Dorf Vättis liit wyt im Taminatal hine, dört, wo uf der Weschtsyte s Kalfeistaal mit de Tamina abechunt und de Görbsbach ufninnt. Der Name vo der Ortschaft isch im Johr 1220 s erschte Mol i der Form Vetins dokumäntiert. S Tal het em Chloschter Pfääfers ghört und isch i däm sym Name vom ene Amme verwaltet worde.
Höch oben am Vättnerbärg isch e natürleche Höhli, s Dracheloch, wo me drin Spure vo Lüüt gfunde het, wo dört drin vor öppe 50'000 Joor, i der Altsteizyt, gläbt hend. Dozmol het d Umgäbig no ganz anderscht usgseh. Das isch jo lang vor em Ändi vo der Yschzyt gsi, und i de Täler hets denn no vil Ysch gha, wo mid de Bärggletscher obenabe cho isch, grad öppe eso, wie me s hüt no cha im Piet vom Grosse Aletschgletscher im Wallis gseh.
D Vättner Pfarrchille vom Sankt Anian isch scho ane 1274 s erscht Mol in ere Urkund erwäänt. Ires Patrozinium, wo uf e Heilig Anian, der Bischof vo der französische Stadt Orléans im vierte Johrhundert, zrugggoot, isch sid em 15. Johrhundert bekannt. Im Chloschter Pfääfers sind scho im 9. Johrhundert Reliquie vom Heilige Anian gsi. D Anians-Chille z Vättis isch ane 1695 neu baut worde.[7]
d Walser im Kalfeis
Oben a Vättis liit im Bärgtal die alti Walsersidlig Sankt Martin. S Chloschter Pfääfers het die Alplandschaft im Bärg ine im Johr 1282 de Freiherre vo Rhäzüns verchauft, und vo dene isch das Tal spöter in Psitz vo der Herrschaft Freudebärg bi Ragaz cho. Die Herre vo Freudebärg hend im 14. Joorhundert Lüüt us em Wallis is Kalfeis lo cho, wo den dört öpe zwölf chlyni Bärgdörfli bout hend. Der Apt Hermann vo Pfäfers het de Walser derzue d Sardonaalp ane 1346 z Läche ggä.[8] D Chille vom chlyne Walserdorf Sankt Martin isch im Johr 1432 erwähnt. Im 16. Johrhundert sind d Walser denn wider us em Kalfeisetal wäggzoge. Ane 1859 het me d Kapälle, wo hüt no stoot, der Pfarrei z Vättis zuedeilt.
Valens
S Dorf Valens liit im vordere Taminataal, zwüsche Vättis und Ragaz, gad gegenüber vom Dorf Pfäfers. D Pfarrchile vo de Patron Sankt Philipp und Sankt Jakob het em Chloschter Pfäfers ghört. 1704 isch si nöi bout worde. Z Valens stoot sit 1970 en grossi Kurklinik, s Rehazäntrum Valens mit em ene eigete Thermaalbad, wo s Wasser us dr Taminaschlucht ufepumpt.[9]
Vasön
Vasön, uf de gliiche Site wie Valens, aber chli witer hine im Taminataal, isch en eigeti Ortsgmeind und ghört hüt au zu dr politische Gmeind Pfääfers. Früener het s zur Gmeind Valens ghört. 1385 hed der Apt vo Pfääfers s Hofguet vo Fusuns, wie der Name vom Dorf denn gheisse het, de Walser, wo dobe im Kalfeis gwoont händ, als Läche ggä. Z Vasön stoot d Chappele vom Heilige Johannes em Täufer, wo ane 1711 gweit worden isch.
Literatur
- Erwin Rothenhäusler, Dora Fanny Rittmeyer, Benedikt Frei: Die Kunstdenkmäler des Kantons St. Gallen, Band I: Bezirk Sargans. Kunstdenkmäler der Schweiz, Band 25. Bärn 1951.
- R. Simon: Rechtsgeschichte der Benediktinerabtei Pfäfers und ihres Gebietes. Bärn 1918.
Weblink
- Website vo dr Gmeind Pfääfers
- Website vo Vättis
- Franz Xaver Bischof: Pfäfers (Gemeinde). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Fuessnoote
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
