Buddhismus
From Wikipedia, the free encyclopedia
De Buddhismus ghört zude füüf wichtigschte Weltreligioone, wobi sich öppe 300 bis 450 Millione Mentsche zum Buddhismus bekenned, voralem im ostasiatische Ruum. De Name Buddhismus laitet sich vom Gründer Siddhartha Gautama ab, wo noch sinere Erlüchtig (Sanskrit: bodhi) de Titel Buddha (skrt. „Erlüchtete“) gfüert het. De gröössti Tail vo de buddhistische Schrifte isch uf Pali geschribe, zum Tail aber au uf Sanskrit.
| Dialäkt: Ùndertòggeborg |
De Buddhismus isch hütt kai aihaitlichi Religioo me, sondern s hend sich verschidnigi Richtige uusbildet. Die wichtigschte sind de Hīnayāna oder „de Chlii Wage“, de Mahāyāna oder „de Grooss Wage“ und de Vajrayāna oder „de Diamante-Wage“ (Tibetische Buddhismus). Em bekanntischte im Weschte isch hüt wegem Dalai Lama de tibetisch Buddhismus, aber au di japanischi Uusrichtig, de Zen-Buddhismus isch im Weste recht bekannt und denn no d Waldtradition, de Theravada. De Artikel befasst sich mitem ältischte Buddhismus, au Urbuddhismus gnennt.
De Begründer vode buddhischtische Weltaschauig isch de Siddhattha Gotama, e Königssoo, wo im 6. Jh. v. Chr. z Indie glebt het, a de Grenze zu Nepal. Nochdem er lang en asketisches Lebe gfüert het, isch er uf Bodhgaya cho und het dai underem Pippal-Baum (Ficus religiosa) noch langem Meditiere d Erlüchtig erlangt, im Alter vo 35 Joore. Er isch den uf Sarnath, en Ort ide nöchi vode indische Stadt Varanasi und het döt zerscht mol sini Lehr verchündet. Denn isch er mit sinene erschte Jünger i de Geget vom mittlere Ganges umegewanderet und het a de Lütt prediget und schnell vill Aahänger gfunde. Es sind meriri Chlööschter gründet wore, mit strenge Regle, wobii all Mönch gliichrangig gsii sind. De Vorsteher isch jewills de Mönch gsii, wo scho em längste im Chlooster glebt het. Mit achtzgi isch de Buddha denn gschtorbe. Churz noch sim Tood isch s erschti buddhistischi Konzil iberuefe wore, und me het aafange die erste Schrifte z verfasse.
De Buddhismus het sich denn öber Nordindie verbraitet. Won im 3. Jh. v. Chr. de indischi König Aschoka Buddhist woren isch, het er nöd nu i simm Riich die Lehr unterstützt, sondern er het Missionare i ali Welt gschickt, bis uf Ägypte und Makedonie. Im Verlauf vode Gschicht het sich de Buddhismus über Sri Lanka, Thailand und Kambodscha verbraitet. Im Norde het de Buddhismus im Tibet Fuess gfasst und isch vo dött uf China und witers uf Japan choo. Abem 6. Johrhundert het de Buddhismus z Indie selber a Bedütig verloore.
De Buddhismus baut uf de „drai Juweele“ (Pali: ti-ratana) uf, da sind de Buddha, dem sini Lehr (dhamma) und d Gmainschaft vode Mönche (sangha). S Bekenntnis zu dene drai Juweele werd „Drüfachi Zueflucht“ (ti-saraṇa) gnennt und werd drümol uf Pali gsunge: Buddhaṃ saraṇam gacchāmi. Dhammaṃ saraṇam gacchāmi. Sanghaṃ saraṇam gacchāmi. („I nimm Zueflucht zum Buddha. I nimm Zueflucht zum Dhamma. I nimm Zueflucht zum Sangha.“)
Noch dem Bekenntnis weret maistens no die füf Sitteregle (pañcasīla) gsunge:
- 1) „I versprech, as i mi fernhalt vom Tööte!“ (vo Mentsch, Tier und Pflanze)
- 2) „I versprech, as i mi fernhalt vom Nee vo dem wo nöd gee werd!“ (Nöd-Stele, Nöd-Ergattere)
- 3) „I versprech, as i mi fernhalt vo uurechtem Wandel ide Sinneslüst!“ (kann unerlaubte Sex)
- 4) „I versprech, as i mi fernhalt vom Lüge!“ (immer d Wooret sege)
- 5) „I versprech, as i mi fernhalt vom Gnuss vo Rusch-Gitränk!“ (Klarhait vom Gaist)
- Namo tassa bhagavato arahato sammā-sambuddhassa! („Verehrig, em Erhabene, Hailige, Vollkome-Erwachte!“)
Die füüf Sitteregle geltet für ali Buddhiste. A bsundrige Tääg, oder wemmer im Chlooster als Laie wohnt, geltet acht oder zee Regle. Mönch müend dagege 227 Regle befolge.
Die wichtigschte Grundzüüg vo de Lehr (dhamma) vom Buddha sind die „Vier Edle Woorete“ (cattāri ariyasāccani) und de „Edli Achtfachi Pfaad“ (ariya-aṭṭhaṅgika-magga) usem Liide. De Buddhismus isch kai theistischi Religioo, und stellt de Mentsch und sini Entwicklig is Zentrum. Götter spilet numen e bedingti Role und sind em Gsetz vom Karma (kamma) unterworfe, wie ali Wese öberhopt. Symbol vode Buddhalehr (dhammacakka) isch s Rad mit acht Spaiche, wo de Edli Achtfachi Weg darstelet.
Die Vier Edle Woorete und de Achtfachi Weg
- i) „Wa isch die Edli Wooret vom Liide (dukkha)? D Giburt isch Liide, s Aaltere isch Liide und de Tood isch Liide. Trennig vo Gliebtem isch Liide und nöd Öbercho vodem womer wött isch Liide.“ Da isch nöd öppe e pessimistischi Weltaaschauig, as alles Liide sai, sondern nur e Beobachtig: S git Liide, und da Phänomen Liide cha untersuecht und folglich verstande were. Statt vorem Liide wegrene, söllmer sich em Liide stele und versueche z verstoo. Debi isches nötig z erchene, as de Körper, d Gfüel und d Gedanke „Nöd-Ich“ (anattā) sind, denn sobald mer sich identifiziert miteme weltliche Phänomen schafft mer „Ich“ und werd somit vo dem Phänomen (Körper, Gfüel, Gedanke, Biwusstsii etc.) abhängig. Die Lehr vom Nöd-Ich und vode Unpersönlichkait isch im Buddhismus essentiell. Aslang as me sich miteme Ich identifiziert, schafft me Kamma (sanskrit: karman „Tat, Würke, Würkig“) und erliidet Widergeburt.
- ii) „Wa isch die Edli Wooret vode Ursach (samudaya) vom Liide? ... S isch d Sehnsucht (taṇhā „Durst“) uf Sinneslüst (kāma-taṇhā), Sehnsucht uf Werde (bhava-taṇhā), Sehnsucht uf Vergoo (vibhava-taṇhā). Aber vo wo tuet die Sehnsucht uufstiige und ufblüee? Öberall vo dem, wo lieblich und erfroilich schiint, vo dai stiigt und blüet si uf.“ S Liide het aso sin Ursprung im Begere vo Schönem und Weghawöle vo Wüestem. Wamer aber as schöö oder wüest empfindet, sind nu Gedanke und Projektione womer ufe Person oder en Gegestand richtet.
- iii) „Wa isch die Edli Wooret vom Uslösche (nirodha) vom Liide? S isch s restloosi Verwelche und Uuslösche fo ebe dere Sehnsucht; s Abwiise, s Ufgee, s Losloo und s Verzichte vo sebere.“ Wer erchennt het, wo s Liide sin Ursprung het, cha aafange da Liide ade Wurzle usriisse.
- iv) „Wa isch die Edli Wooret vom Weeg (magga) wo zum Uslösche vom Liide füert? S isch de Edli Achtfachi Pfaad (ariya-aṭṭhaṅgika-magga), da isch: Rechti Aschauig (sammā diṭṭhi), Rechti Absicht (sammā sankappa), Rechts Rede (sammā vācā), Rechts Handle (sammā kammanta), Rechti Lebeswiis (sammā ājīva), Rechti Astrengig (sammā vāyāma), Rechti Achtsamkait (sammā sati), Rechts Sich-Versenke (sammā samādhi).“ Die erste baide Pünkt betreffet d Wiishait (paññā), die mittlere drai d Moral (sīla) und die letschte drai d Meditation (samādhi). Die acht Pünkt sind nöd öppe als ainzilni Schritt z betrachte, sondern ali acht sind vonenand abhängig und würket ufenand ii und müend drum gliichzittig güebt were.
Wer die vier Edle Woorete verstande het und de edli achtfachi Weeg befolgt, erraicht am End s Nibbāna (Sanskrit: nirvāṇa „Verwaaje“). Wer de Zuestand eraicht het, blibt witer am Lebe und blibt au a de unagneeme Sache vom weltliche Doosii usgsetzt, aber liidet nüm drunder. Bim Tood erraicht er denn Parinibbāna und isch denn befrait vo Widergeburt.
En anderi Schrift erklärt de Chraislauf vode Widergeburt: „Die zwölfglidrigi Chetti vom Bedingte Entstoo“ (paṭiccasamupppāda): S Nödwüsse (avijjā) isch Bedingig för s Entstoo vo Gstaltwerdig (saṅkhāra). Die isch Bedingig för s Bewusstsii (viññāṇa). Da isch Bedingig för Name und Form (nāmarūpa). Die sind Bedingig för die sechs Sinn (ṣaḍāyatana). Die sind Bedingig för d Berüerig (phassa) mit de üssere Objekt. Die sind Bedingig för s Emfpinde (vedanā). Da isch Bedingig för de Durscht (taṇhā). De isch Bedingig för s Ergriife (upādāna). Da isch Bedingig för s Werde (bhava). Da isch Bedinging för d Geburt (jāti). Die isch Bedingig för s Alter und de Tod (jarā-maraṇa).
- Burkhard Scherer: Buddhismus. Gütersloher Verlagshaus 2005, ISBN 3-579-06412-6
- Nyanatiloka: Das Wort des Buddha. Beyerlein & Steinschulte, ISBN 3-931095-08-8
