From Wikipedia, the free encyclopedia
Èn Büèl oder è Hogèr isch als Gländeform è mittelgroßi Erhebig in èrè Landschaft, meischtens mit ehnder abgrundetè Formè un mit Pflanzè zuègwachsè. Er isch chlyner als èn Bärg, abber normalerwys größer wiè nen Flüè odder è Boddèwèllè. Ußerdèm isch er normalerwys nit vill länger wiè breit, sunscht wörd d Erhebig als Höè- odder Bärgruggè benamst. Èn Büèl cha Deil von èm Bärg sy, sèll isch oft bi Uusläufer von èm Bärg dè Fall.
 |
Dä Artikel bschäftigt sich mit èm Büèl als topographischèm Elemänt. Für witeri Bedütungè vo Büèl luèg unter Büèl (Begriffserklärig). |
Büèl chönnèd entschtò
Bi Büèl griift d Erosion ringelum (i alli Richtigè) aa, wôrend si im Bärgland nu in zwei Vorzugsrichtungè (dalabsi, Uusbildung vo dendritischè, baumartigè Gròòtschtrukturè) wǜrkt. Dõhèr sin Büggèlandschaftè meischtens unregelmäßiger strukturyrt wiè z. B. Bärgkettè, Büggele als tǜpischi Mittelgebirgsschtruktur abber sanfter grundet. Zuènämmendi Erosion vo Hochgebirge hinterlòt Büggele, dõhèr sin Büggele meischtens aalt (Rumpflandschaftè), odder Vorgebirge am Rand vom Hochgebirge.
È witeri hüüfige Bildungsform sin Mäanderräscht un ehemòligi Durchbrüch, wo diè tǜpischè Sidlungshöger im Alpèruum abgänn, Klippè (vorglagerti Formationsräscht), vulkanischi un andri monolithischi harti Steisräschtè, sowiè fossili Großmoränè un andri postglaziali Chlyformè (glaziali Seriè).
Büèl hèt im Alemannischè übber d Ortsnämmè èn witrychendè Iifluss uff s Nammensrepertoire gnõ, z. B. Bühl, Schöbüèl odder Schömbüeu, Ruèbüèl usw.
Im hütigè Sprõchgebruuch hèt abber Hoger odder Buggel d Obberhand chriègt.
Im (Neu-)Hochdütschè wörd i dè Regèl s Wort Hügel vowendèt, i dè süddütschè Dialäkt git s anderi Uusdrügg defür, Hügel wörd dört kaum bruucht. Öschtlich vom alemannischè Sprõchruum, im bairischè Dialèkt, wörd s Wort Pichl statt Büèl bruucht. Vo allèm s Wort Büèl hèt scho vill abgleiteti Wörter.[1] Wurzel ist althochdütsch buhil, zu mittelhochdütsch bühel „Hügel, Anhöhe“. Büèl isch nò im Tirolischè/Salzburgerischè un im Vorarlbergisch/Westschwizerischè in Gebruuch, wo s übberall statt Hügel vowendèt wörd.
D Variantè sin vylfältig:
Dr Bööler isch e Passübergang vom Suuretal über d Hogerreihe vo dr Hochwacht is Wynetal im Kanton Aargau.
Als Hèrkumpftsnamè isch Büchler, Bühler un Böhler i dè alemannischè Dialèkt odder Pichler, Bichler, Pichlarn i dè bairischè Dialèkt odder Formè wie
un mengs Andres wit vobreitet.
Im Bairischè git s folgendi Variantè:
Am Mittelrhy git s folgendi Variantè:
Hügel sèlber isch als Wort èrscht sit èm 16. Johrhundert übberliferèt un hèt wènnig Iifluss uff dè Namensschatz gnõ.[1] S findet sich abber mittelhochdütsch houc, wo i dè Haug, Hauck erhaaltè isch - dört isch abber in Personnènammè è Ableitig uss Hugo als Patronǜm wòrschinlicher.[1]
Im Norddütschè sait mò Hövel, Hübel, au sèlli Form ebbèfalls rychhaltig:[1]
Bi Personnènammè isch abber immer è möglichi, ebbèfalls seer wòrschinlichi Ableitung uss Hof aaznää.
Insgsamt git dè Dütsche Wortatlas[2] übber 50 voschidni Nammè für Büèl, wo in Dialäkt lebèndig sin. Dezuè ghörèd:
Büèl sin früèner bevorzugti Ört gsi, um è Sidlungè un Voteidigungsaalaagè z bauè, well mò vo dört èn Übberbligg übber diè umligendi Landschaft ghaa hèt un d Aagriifer größeri Schwirigkeitè cha hèn, sèlli z erobèrè, bsunders mit èrè schwèrè Uusrüschtung. Mit dè Wachsè vo dè Städt, dè induschtrièllè Vofüègbarkeit vo Sprèngschtoff un dè Änderig vo dè Chriègstagtik zugunschtè von èrè höchèrè Mobilidät hèn sich söttigi tagtischi Vordeil allerdings voflüchtigt. Für diè zmeischt vo Buèrè besidletè Büèldörfer hèt sich bi dèrrè Laag dè Vorteil ergää, dass d Fälder uff èm Dalboddè unnè grossflächig bruuchbar un nit vo Dörfer unterbrochè worrè sin. Witerhy hèt diè Laag dè Vorteil vo drochènè Füèß bi Übberschwemmungè.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
