Schwarzburg-Sondershausen

Die vorstedom Schwarzburg-Sondershausen (tot 1716 Schwarzburg-Arnstadt) was ’n prinsdom in Thüringen wat van 1599 tot 1920 bestaan het. In 1905 was die grondgebied 862 km² en die bevolking 'n geskatte 85 000.

Schwarzburg-Sondershausen Schwarzburg-Sondershausen Land van die Heilige Romeinse Ryk Land van die Rynbond Land van die Duitse Bond Land van die Noord-Duitse Bond Land van die Duitse Keiserryk 1599 – 1918 Vlag Wapenskild Ligging van Schwarzburg-Sondershausen Schwarzburg-Sondershausen in 1871 Hoofstad Sondershausen 51°22′N 10°52′O Regering Monargie Historiese era Middeleeue, Nuwe Tyd  - Afgestig van Schwarzburg 21 November 1599  - Omgeskep tot Prinsdom 1697  - Novemberrewolusie 25 November 1806 Area  - 1910 862 km² (333 sq mi) Population  - 1910 est. 89 917       Density 104,3 /km²  (270,2 /sq mi)

Geskiedenis

Karl Günther, die laaste vors van Schwarzburg-Sondershausen.

'n Uitsig op die middedorp van Sondershausen, die vorstedom se eertydse hoofstad.

Schwarzburg-Sondershausen het tussen 1572 en 1599 tot stand gekom toe die graafskap Schwarzburg deur middel van talle verdrae tussen die nakomelinge van graaf Günther XL van Schwarzburg verdeel is. Met die Verdrag van Stadtilm op 21 November 1599 het die linies Schwarzburg-Rudolstadt en Schwarzburg-Sondershausen die vorm graafskap gekry. Die prinsdom het bestaan uit twee geografies afsonderlike dele: die suidelike Oberherrschaft rondom Arnstadt en die noordelike Unterherrschaft rondom Sondershausen. Johan Gunther I (1532–1586) was die stamvader van die leiersgeslag. In die eerste jare ná 1599 is gereeld gestry oor die erfreg van die leier van die vorstedom. In 1681 het Christian Wilhelm en Anton Günther II, wat eers gesamentlik regeer het, die vorstedom in twee: die Sondershäuser Linie en die Arnstädter Linie.

Graaff Christiaan Willem is in 1679 deur keiser Leopold I tot die ryksvorsstand verhef onder soesereiniteit van die keurvorstedom Sakse (1547–1806). Hy gee egter in 1699 en 1702 sy landheerregte prys teen geldelike vergoeding. Die naam van die vorstedom is in 1716 verander na Schwarzburg-Sondershausen. Onder vors Günther Frederik Karel I het die vorstedom in 1807 lid geword van die Rynse Bond en in 1815 van die Duitse Bond. Hy vaardig in 1816 die eerste Grondwet uit en ’n hersiene weergawe in 1830, maar omdat dit met weinig instemming begroet word, word dit reeds ’n jaar later teruggetrek. Sy seun Günther Frederik Karel II tree in 1835 toe tot die Zollverein. Hy skenk sy lank in 1841 ’n Grondwet, op grond waarvan op 7 September 1843 die eerste landdag geopen word.

Ondanks verskeie hervormings vind tydens die Maartrevolusie in 1848 ook in Schwarzburg-Sondershausen enkele onluste plaas, wat tot gevolg het dat die herfs van daardie jaar die Oberherrschaft deur Koninkryk van Sakse en die Unterherrschaft deur Pruise beset word. Op 12 Desember 1849 word ’n liberal Grondwet uitgevaardig, wat op 8 Julie 1857 in die indertydse konserwatiewe gees teruggetrek word. Nadat Schwarzburg-Sondershausen in 1866 teen die versoek van Oostenryk in die Bondsdag stem om teen Pruise te mobiliseer, tree die vorstedom toe tot die Noord-Duitse Bond, waardeur sy soewereine reg op die gebied van verdediging na Pruise oorgaan. Die vorstedom tree in 1871 toe tot die Duitse Keiserryk, waarna sterk industrialisering en bevolkingstoename plaasvind.

Toe vors Karel Günther in 1909 kinderloos sterf, neem Günther Victor van Schwarzburg-Rudolstadt in ’n unie met die vorstedom Schwarzburg-Rudolstadt die regering oor. Hy tree ná die Eerste Wêreldoorlog op 25 November 1918 af as die heel laaste Duitse vors. Schwarzburg-Sondershausen word op 1 April 1919 ’n vrystaat. Op 11 Februarie 1920 skei ’n nuwe wet vir die eerste keer kerk en staat. Op 1 Mei 1920 word die land ingelyf by die vrystaat Thüringen.

Ekonomie

Die aantal inwoners van Schwarzburg-Sondershausen het byna verdubbel van 46 453 mense in 1819 tot 89 917 in 1910. Die meerderheid van die mense, sowat 60%, het op die platteland gewoon, wat gelei het tot die belangrikheid van die handel in landbouprodukte (onder meer graan, hout en wol). Bosbou in die distrik Gehren was ook ’n vername bedryf. Tot in die tweede helfte van die 19de eeu was die belangrikste bedrywe potas-ontginning, erdewerk, porslein en glas, maar die bou van masjiene, instrumente en toestelle is bygevoeg tot die ekonomie toe talle nywerheidsaanlegte in die laaste paar dekades van die eeu gebou is. Teen 1907 het 28,7% van die arbeidsmag in die landbou gewerk, 48,2% in die nywerheidsektor (vergeleke met 42,76% in Pruise) en 9,8% in die handel en vervoer.

Bronne

Vertaal uit die Nederlandse, Esperanto- en Duitse artikel

• (de) Die geskiedenis van die vorstedom. URL besoek op 4 Mei 2016.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Schwarzburg-Sondershausen.