Remove ads
Türkistan (Arapça: بِلَادِ التُّرْك, romanize: Bilādi-d Turk, Türk ülkesi, Farsça: ترکستان, romanize: Torkestān, Türklerin oturduğu yer), Orta Asya'da batıda Hazar Denizi ve Aşağı İdil'den başlamak üzere doğuda Moğolistan'daki Altay Dağları'na, güneyde Kopet-Hindukuş-Kunlun dağlarına, kuzeyde Aral ve Balkaş göllerinin ötesinde Kırgız bozkırına kadar uzanan yüzölçümü 6.000.000 km²'den geniş coğrafî ve tarihî bölge.[1] Nüfusu 2001 yılı itibarıyla 43.210.802'dur.
Tarih boyunca, Türkistan birçok farklı kültüre ev sahipliği yapmıştır. Hunlar, Çinliler, Araplar, Persler, çeşitli Türk devletleri ve Moğollar bu bölgeyi kontrol eden önemli medeniyetler arasında yer alır. Ayrıca, Kara Hitay İmparatorluğu da Türkistan’ın büyük bir kısmını kapsayan bir egemenlik kurmuştur. Bu çeşitli egemenlik dönemleri, bölgenin kültürel çeşitliliğini ve karmaşık etnik yapısını oluşturmuştur.
Remove ads
"Türkistan" (ترکستان) terimi hiçbir zaman tek bir ulus devlete atıfta bulunmamıştır.[2] Bu kelimeyi ilk olarak İranlı coğrafyacılar Türk halklarının yerini tanımlamak için kullanmışlardır.[3]
Bölge, Batı ve Doğu Türkistan olarak ikiye ayrılır.
Batı Türkistan
Bugünkü Özbekistan, Türkmenistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Kazakistan’ın büyük bir kısmını kapsar. Bu bölge, Türkistan’ın batı kısmı olarak kabul edilmiştir ve büyük ölçüde Türk halklarının yaşadığı bir alandır. Afganistan’ın kuzey bölgelerinde de bu etki görülmektedir, özellikle Mezar-ı Şerif çevresinde yoğunlaşan bu kısma "Güney Türkistan" da denmektedir. Tarihsel olarak Buhara, Semerkant gibi şehirler Batı Türkistan’ın merkezleri arasında sayılır.
Ayrıca, İran’ın kuzey kesiminde Azerbaycan, Mazenderan, Türkmen Sahrası ve Horasan bölgelerinde tarih boyunca büyük bir Türk nüfusu yaşamıştır. Bugün bu bölgeler 800 bin km²’lik bir alanı kapsamakta, 40 milyon civarında Türk nüfusa ev sahipliği yaptığı tahmin edilmekte ve "İran Türkistanı" olarak adlandırılmaktadır. İran’ın nüfus sayımlarında Türk etnik grupların nüfusu ayrı bir kategori olarak verilmediği için kesin rakamlar bulunmamaktadır.
Doğu Türkistan
Doğu Türkistan, Çin'e bağlı olan, daha çok Uygur Türklerinin yaşadığı Sincan Uygur Özerk Bölgesi topraklarına verilen isimdir.
Remove ads
Nüfusun çoğunluğunu bölgenin asli unsuru olan Türk halkları, (Azeriler, Türkmenler, Özbekler, Kazaklar, Uygurlar, Kırgızlar, Karakalpaklar) ve ikinci sırada İran halkları (Tacikler, Afganlar, Farslar) oluşturur. Bunun haricinde uzun süren Rus İmparatorluğu hakimiyeti boyunca yerleşen Ruslar, Ukraynalılar, Almanlar ve SSCB döneminde sürgün edilerek yerleştirilen Kırım Tatarları, Ahıska Türkleri gibi pek çok etnik grup yaşamaktadır. Çin tarafından ise Doğu Türkistan'ın kontrolü için çok sayıda Çinli bölgeye yerleştirilmiştir.[4] Bütün istila, işgal, sömürgelere rağmen yine de Türkistan coğrafyasında Türkler nüfus çoğunluğuna sahiptir. Kazakistan'da Türk nüfusu hızlı artış[5] gösterip % 70'i geçmiştir. Özbekistan'da % 90'ı, Kırgızistan'da % 90'i, Türkmenistan'da % 95'i, Tacikistan'da % 25'i, Doğu Türkistan'da % 55'i, Tuva'da % 85'i aşmış durumda bulunan Türk nüfus oranı yer alır.[6]
Remove ads
Rusya İmparatorluğu
Çarlık Rusya bölgeden bir dönem Туркестан (Okunuşu=Turkéstan) diye bahsetmiştir.
Rus Devrimi
1917'de eski Buhara, Hive ve Hokand hanlıkların topraklarında Türkistan adında özerk yapı oluşturmuşlardı.
Kazak Türklerinin millî şairi Magcan Cumabay'ın Türkistan[7] şiiri bütün Türkistan coğrafyası ve Türk Dünyasında iyi bilinir. Mehmet Buğra'nın Vatan Bizimdir (Vatan Bizningdir)[8] adlı şiirinde de Türkistan en iyi şekilde tasavvur edilir.
Rus İmparatorluğunun Türkistan Genel Valiliği (1900)
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads