อำเภอมะขาม

มะขาม เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดจันทบุรี เป็นอำเภอที่ตั้งอยู่ทางทิศเหนือของอำเภอเมืองจันทบุรี ห่างจากตัวเมืองจันทบุรี 15 กิโลเมตร อดีตเป็นอำเภอที่มีพื้นที่ใหญ่ที่สุดในจังหวัดจันทบุรี อาณาเขตกว้างขวางมากการดูแลยากที่จะเข้าถึงทั้งหมด ภายหลังจึงแยกพื้นที่การปกครองออกเป็นอำเภอแก่งหางแมว^[1] อำเภอโป่งน้ำร้อน^[2][3] อำเภอสอยดาว อำเภอเขาคิชฌกูฏ^[4][5] และบางส่วนของอำเภอเมืองจันทบุรี (ตำบลแสลง)^[6]

ตลาดมะขาม

อำเภอมะขาม
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Makham
วัดบ้านอ่าง
คำขวัญ:  พระบาทมะขาม ทิวทัศน์งามหนองตะพอง มากมีลองกอง มังคุด เงาะ ระกำหวาน เสียงขับขานน้ำตกชำปาง เที่ยวบ้านอ่างสวนสมุนไพร ไหว้ท่านพ่อใยศูนย์รวมใจแห่งศรัทธา
แผนที่จังหวัดจันทบุรี เน้นอำเภอมะขาม
พิกัด: 12°40′25″N 102°11′48″E
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	จันทบุรี
พื้นที่
• ทั้งหมด	480.1 ตร.กม. (185.4 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2566)
• ทั้งหมด	32,737 คน
• ความหนาแน่น	68.19 คน/ตร.กม. (176.6 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	22150
รหัสภูมิศาสตร์	2205
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอมะขาม เลขที่ 233/39 หมู่ที่ 1 ถนนเฉลิมพระเกียรติ ร.9 ตำบลมะขาม อำเภอมะขาม จังหวัดจันทบุรี 22150
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอมะขาม มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียง ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอเขาคิชฌกูฏและอำเภอโป่งน้ำร้อน
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอโป่งน้ำร้อนและอำเภอขลุง
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอขลุงและอำเภอเมืองจันทบุรี
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอเมืองจันทบุรีและอำเภอเขาคิชฌกูฏ

ตลาดมะขาม

ประวัติ

อำเภอมะขามเดิมเรียกว่า อำเภอท่าหลวง ตั้งขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2422 โดยมีพระพลสงครามเป็นนายอำเภอคนแรก ซึ่งก่อนหน้านั้นเป็นด่านสำหรับเก็บส่วยอากร ตั้งอยู่บริเวณริมแม่น้ำจันทบุรี ที่ตั้งตำบลท่าหลวงปัจจุบัน ต่อมาการค้าขายได้เจริญขึ้น มีการติดต่อค้าขายกับประเทศเขมร โดยใช้เส้นทางผ่านอำเภอมะขามไปยังอำเภอโป่งน้ำร้อน และข้ามไปประเทศเขมรกันมากขึ้น ที่ว่าอำเภอที่ว่าอำเภอหลังเดิมอยู่ห่างจากเส้นทางที่นะผ่านไปอำเภอโป่งน้ำร้อนมากและ เพื่อความสะดวกต่อการเก็บส่วยอากร จึงได้ย้ายที่ว่าการอำเภอมาตั้งอยู่ ณ บ้านมาข้าม หรือ มะขาม ในปี พ.ศ. 2460 และ ได้เปลี่ยนชื่อเป็น อำเภอมะขาม ในอดีตอาณาเขตพื้นที่อำเภอมะขามกว้างขวางมากและยากต่อการดูแลอย่างทั่วถึงมีอาณาเขต ครอบคลุม 6 อำเภอ ได้แก่ อำเภอเขาคิชฌกูฏ อำเภอโป่งน้ำร้อน อำเภอสอยดาว อำเภอเมืองจันทบุรีบางส่วน(ตำบลแสลง) อำเภอแก่งหางแมว(ตำบลแก่งหางแมว) และ อำเภอมะขามในปัจจุบัน

สาเหตุที่ได้ชื่อว่า "มะขาม" ไม่ได้มีต้นมะขามหรือความเกี่ยวข้องกับต้นมะขามแต่อย่างใด เล่าต่อกันมาว่าในขณะนั้นพื้นที่อำเภอมะขามเป็นป่าดงดิบมีสัตว์ดุร้าย ไข้ป่าชุกชุม ทำให้ผู้ที่ผ่านไปมาประสบภัยอยู่เป็นเนือง ๆ การเดินทางไม่มีถนนเหมือนในปัจจุบัน การคมนาคมติดต่อกับในจังหวัดที่สะดวกที่สุดได้แก่ การใช้เส้นทางแม่น้ำจันทบุรีโดยทางเรือ ใช้เวลาเดินทางหลายชั่วโมง การเดินทางโดยทางบกต้องใช้ม้าหรือเกวียน เป็นพาหนะเดินทางผ่านเขาลัดเลาะไปตามแนวป่า กินเวลาเดินทางประมาณ 2 วัน จึงจะถึงตัวเมือง ทั้ง ๆ ที่ระยะทางประมาณ 15 กิโลเมตรเท่านั้น การเดินทางที่ยากลำบากเพราะยุคนั้นการตัดถนนยังไม่มีสภาพสิ่งแวดล้อมเป็นป่าเขาจึงมีสัตว์ร้ายนานาชนิดชุกชุม รวมทั้งไข้ป่าหรือไข้มาลาเรีย ทำให้มักมีการเสียชีวิตระหว่างเดินทาง ผู้ที่ไม่เคยมาเมื่อมาถึงแล้วหลังจากกลับก็ไม่กล้ามาอีก เพราะความขยาดต่อความทุรกันดาร และพากันขนานนามว่า "มาข้าม" ต่อมาได้เพี้ยนเป็น "มะขาม"

• พ.ศ. 2445 แยกพื้นที่ตำบลทับไทร ตำบลโป่งน้ำร้อน ตำบลคลองตาคง และตำบลทรายขาว จากอำเภอท่าหลวง ไปตั้งเป็น กิ่งอำเภอท่าหลวง^[2] และกำหนดให้ขึ้นการปกครองกับอำเภอท่าหลวง
• วันที่ 26 กรกฎาคม พ.ศ. 2457 โอนพื้นที่ตำบลแก่งหางแมว อำเภอท่าหลวง ไปขึ้นกับอำเภอพลอยแหวน (อำเภอท่าใหม่)^[1]
• วันที่ 29 เมษายน พ.ศ. 2460 เปลี่ยนแปลงชื่ออำเภอท่าหลวง จังหวัดจันทบุรี มณฑลจันทบุรี เป็น อำเภอมะขาม และเปลี่ยนแปลงชื่อกิ่งอำเภอท่าหลวง อำเภอท่าหลวง จังหวัดจันทบุรี เป็น กิ่งอำเภอกำพุช^[7]
• วันที่ 5 ตุลาคม พ.ศ. 2467 โอนพื้นที่ตำบลแสลง อำเภอมะขาม ไปขึ้นกับอำเภอเมืองจันทบุรี^[6]
• วันที่ 16 มกราคม พ.ศ. 2481 โอนพื้นที่หมู่ 4, 5 (ในตอนนั้น) จากตำบลท่าหลวง ไปขึ้นกับตำบลมะขาม และรวมพื้นที่ตำบลน้ำรัก เข้ากับตำบลท่าหลวง แล้วจัดตั้งเป็นตำบลใหม่ ขนานนามว่า ตำบลท่าหลวง^[8]
• วันที่ 25 กันยายน พ.ศ. 2482 เปลี่ยนแปลงชื่อกิ่งอำเภอกำพุช อำเภอมะขาม จังหวัดจันทบุรี เป็น กิ่งอำเภอโป่งน้ำร้อน^[9]
• วันที่ 25 กรกฎาคม พ.ศ. 2484 ยกฐานะกิ่งอำเภอโป่งน้ำร้อน อำเภอมะขาม เป็น อำเภอโป่งน้ำร้อน^[3]
• วันที่ 10 มิถุนายน พ.ศ. 2490 ตั้งตำบลฉมัน แยกออกจากตำบลปัถวี และตำบลมะขาม^[10]
• วันที่ 15 ตุลาคม พ.ศ. 2499 จัดตั้งสุขาภิบาลมะขาม ในท้องที่บางส่วนของตำบลมะขาม^[11]
• วันที่ 17 สิงหาคม พ.ศ. 2525 ตั้งตำบลอ่างคีรี แยกออกจากตำบลมะขาม^[12]
• วันที่ 22 กันยายน พ.ศ. 2530 ตั้งตำบลคลองพลู แยกออกจากตำบลตะเคียนทอง^[13]
• วันที่ 13 พฤศจิกายน พ.ศ. 2535 ตั้งตำบลชากไทย แยกออกจากตำบลพลวง^[14]
• วันที่ 1 กรกฎาคม พ.ศ. 2536 แยกพื้นที่ตำบลชากไทย ตำบลพลวง ตำบลตะเคียนทอง และตำบลคลองพลู จากอำเภอมะขาม ไปตั้งเป็น กิ่งอำเภอเขาคิชฌกูฏ^[4] และให้ขึ้นการปกครองกับอำเภอมะขาม
• วันที่ 22 ธันวาคม พ.ศ. 2536 ตั้งตำบลจันทเขลม แยกออกจากตำบลคลองพลู^[15]
• วันที่ 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลมะขาม เป็นเทศบาลตำบลมะขาม^[16] ด้วยผลของกฎหมาย
• วันที่ 8 กันยายน พ.ศ. 2550 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอเขาคิชฌกูฏ อำเภอมะขาม เป็น อำเภอเขาคิชฌกูฏ^[5]
• วันที่ 11 มกราคม พ.ศ. 2551 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลอ่างคีรี ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลอ่างคีรี^[17]
• วันที่ 25 กรกฎาคม พ.ศ. 2551 เปลี่ยนแปลงชื่อองค์การบริหารส่วนตำบลมะขาม อำเภอมะขาม จังหวัดจันทบุรี เป็นองค์การบริหารส่วนตำบลมะขามเมืองใหม่^[18] และจัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลมะขามเมืองใหม่ ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลมะขามเมืองใหม่^[19]
• วันที่ 26 ตุลาคม พ.ศ. 2552 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลฉมัน ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลฉมัน^[20] จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลวังแซ้ม ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลวังแซ้ม^[21] และจัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลท่าหลวง ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลท่าหลวง^[22]
• วันที่ 30 กันยายน พ.ศ. 2554 จัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบลปัถวี ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลปัถวี^[23]

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอมะขามแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 6 ตำบล 56 หมู่บ้าน ได้แก่

ลำดับ	อักษรไทย	อักษรโรมัน	จำนวนหมู่บ้าน	จำนวนประชากร (ธันวาคม 2565)[24]
1.	มะขาม	Makham	10	7,954
2.	ท่าหลวง	Tha Luang	8	2,644
3.	ปัถวี	Patthawi	12	7,752
4.	วังแซ้ม	Wang Saem	12	4,335
5.	ฉมัน	Chaman	9	4,434
6.	อ่างคีรี	Ang Khiri	8	5,492

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอมะขามประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 7 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลมะขาม ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลมะขาม
• เทศบาลตำบลอ่างคีรี ครอบคลุมพื้นที่ตำบลอ่างคีรีทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลมะขามเมืองใหม่ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลมะขาม (นอกเขตเทศบาลตำบลมะขาม)
• เทศบาลตำบลท่าหลวง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลท่าหลวงทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลวังแซ้ม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลวังแซ้มทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลฉมัน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลฉมันทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลปัถวี ครอบคลุมพื้นที่ตำบลปัถวีทั้งตำบล