Wikiprojekt:Tłumaczenie artykułów/Słońce
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Słońce (łac. Sol, Helius, gr. Ἥλιος Hḗlios) – gwiazda centralna Układu Słonecznego, wokół której krąży Ziemia, inne planety tego układu, planety karłowate oraz małe ciała Układu Słonecznego. Słońce składa się z gorącej plazmy utrzymywanej przez grawitację i kształtowanej przez pole magnetyczne. Jest prawie idealnie kuliste[12][13], ma średnicę około 1 392 684 km[6], około 109 razy większą niż Ziemia, a jego masa (1,989 ×1030 kg, około 330 tysięcy razy większa niż masa Ziemi) stanowi około 99,86% całkowitej masy Układu Słonecznego[14]. Około trzy czwarte masy Słońca tworzy wodór, podczas gdy resztę stanowi głównie hel. Pozostałe 1,69% (co odpowiada 5,6 M🜨) tworzą cięższe pierwiastki, w tym m.in. tlen, węgiel, neon i żelazo[15].
Uwaga! Ta strona została już zintegrowana z artykułem głównym i ma charakter historyczny bądź archiwalny. Prosimy nie modyfikować tej strony. Artykuł znajduje się obecnie pod hasłem Słońce. Źródłowa wersja artykułu znajduje się pod hasłem en:Słońce |
Ta strona dotyczy gwiazdy. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa. |
Dane obserwacyjne | |
---|---|
Typ widmowy | G2 V |
Wielkość gwiazdowa (V) |
−26,74m[1] |
Wielkość gwiazdowa absolutna |
4,83m[1] |
Wiek Słońca | ~4,6 Ga[2][3] |
Średnia odległość od Ziemi |
149 600 000 km (8 min. 19 s świetlnych) |
Średnica kątowa tarczy widziana z Ziemi | 31,6–32,7′[4] |
Parametry orbitalne | |
Średnia odległość od centrum Galaktyki |
~2,7×1017 km (27 200 l.ś.) |
Okres galaktyczny | (2,25–2,50)×108 lat |
Prędkość | ~220 km/s (wokół centrum Galaktyki) 20 km/s (względem średniej prędkości sąsiednich gwiazd) 370 km/s (względem promieniowania tła)[5] |
Właściwości fizyczne | |
Promień równikowy | 696 342 ± 65 km[6] (109 R🜨) |
Długość równika | 4,379×106 km[7] |
Spłaszczenie | 9×10−6 |
Powierzchnia | 6,09×1012 km²[7] (11 900 powierzchni Ziemi) |
Objętość | 1,41 × 1018 km³[7] (1 300 000 objętości Ziemi) |
Masa | (1,98855 ± 0,00025) ×1030 kg[1] (~333 000 mas Ziemi) |
Gęstość średnia | 1408 kg/m³[1][7][8] (0,255 gęstości Ziemi) |
Gęstość w centrum | 162 200 kg/m³[1](model) |
Ciążenie na równiku |
274,0 m/s²[1] (27,9 g) |
Prędkość ucieczki przy powierzchni |
617,7 km/s[7] (55 × wartość dla Ziemi) |
Metaliczność | Z = 0,0122[9] |
Temperatura efektywna powierzchni |
5778 K (5505 °C)[1] |
Temperatura korony słonecznej |
zmienna, od 1 do ~5 milionów K, typowo ~2 mln K |
Temperatura jądra | 1,57×107 K[1] (model) |
Strumień promieniowania (L☉) | 3,846×1026 W[1] 3,75×1028 lm |
Ruch obrotowy | |
Inklinacja | 7,25º[1] (względem ekliptyki) 67,23º (względem płaszczyzny Galaktyki) |
Rektascensja bieguna północnego[10] |
286,13º (19h 4min 30s) |
Deklinacja bieguna północnego |
+63,87º (63° 52') |
Okres obrotu | ok. 1 miesiąc |
Na równiku: | 25,05 d[1] |
Szerokość 16°: | 25,38 d[1][10] |
Na biegunach: | 34,4 d[1] |
Prędkość liniowa na równiku |
7189 km/h[7] |
Skład fotosfery (wg masy): | |
wodór | 73,46%[11] |
hel | 24,85% |
tlen | 0,77% |
węgiel | 0,29% |
żelazo | 0,16% |
neon | 0,12% |
azot | 0,09% |
krzem | 0,07% |
magnez | 0,05% |
siarka | 0,04% |
Słońce uformowało się około 4,567 mld lat temu[16] na skutek kolapsu grawitacyjnego obszaru w dużym obłoku molekularnym. Większość materii zgromadziła się w centrum, a reszta utworzyła orbitujący wokół niego, spłaszczony dysk, który przekształcił się w Układ Słoneczny. Centralna część stawała się coraz gęstsza i gorętsza, aż w jej wnętrzu zainicjowana została synteza termojądrowa. Uważa się, że niemal wszystkie gwiazdy powstają na skutek tego procesu. Typ widmowy Słońca to G2 V, jest to gwiazda ciągu głównego, nieformalnie określana jako „żółty karzeł”, ponieważ jej promieniowanie w zakresie widzialnym jest najintensywniejsze w żółto-zielonej części widma i chociaż w rzeczywistości ma barwę białą, obserwowane z powierzchni Ziemi może wydawać się żółte ze względu na rozpraszanie światła niebieskiego w atmosferze[17]. Oznaczenie typu widmowego „G2” wiąże się z jego temperaturą efektywną równą około 5778 K (5505 °C), a numer klasy widmowej „V” wskazuje że Słońce, jak większość gwiazd, należy do ciągu głównego ewolucji gwiazd i generuje energię w wyniku fuzji jądrowej, łącząc jądra wodoru w hel. Słońce przetwarza w jądrze w ciągu sekundy około 620 milionów ton wodoru[18][19].
Słońce długo było uznawane przez astronomów za małą i stosunkowo niewyróżniającą się gwiazdę; obecnie sądzi się, że Słońce jest jaśniejsze niż około 85% gwiazd w Drodze Mlecznej, z których większość jest czerwonymi karłami[20][21]. Absolutna wielkość gwiazdowa Słońca wynosi 4,83m; jednak jako gwiazda położona najbliżej Ziemi, Słońce jest najjaśniejszym obiektem na niebie o obserwowanej wielkości gwiazdowej równej -26,74m[22][23]. Jest przez to około 13 mld razy jaśniejsze niż następna co do jasności gwiazda, Syriusz, o pozornej wielkości -1,46m. Gorąca korona słoneczna stale rozszerza w przestrzeni, tworząc wiatr słoneczny, strumień naładowanych cząstek, który rozciąga się do heliopauzy położonej około 100 jednostek astronomicznych od gwiazdy. Heliosfera, bańka w ośrodku międzygwiazdowym utworzona przez wiatr słoneczny, jest największą ciągłą strukturą w Układzie Słonecznym[24][25].
Słońce obecnie przemieszcza się przez Lokalny Obłok Międzygwiazdowy (w pobliżu Obłoku G) w obrębie Bąbla Lokalnego, w wewnętrznej części Ramienia Oriona w galaktyce Drogi Mlecznej[26][27]. Z 50 najbliższych systemów gwiezdnych w promieniu 17 lat świetlnych od Ziemi, Słońce zajmuje czwartą pozycję pod względem masy (najbliżej niego położony jest czerwony karzeł Proxima Centauri, odległy o 4,2 roku świetlnego)[28]. Słońce krąży wokół centrum Drogi Mlecznej w odległości około 24000-26000 lat świetlnych, zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara (patrząc od strony galaktycznego bieguna północnego), z okresem obiegu około 225-250 milionów lat. Jako, że Droga Mleczna porusza się względem promieniowania tła (CMB) w kierunku konstelacji Hydry z prędkością 550 km/s, wypadkowa prędkość Słońca względem CMB to około 370 km/s, w kierunku gwiazdozbioru Pucharu lub Lwa[29].
Średnia odległość Ziemi od Słońca, 1 jednostka astronomiczna, to około 150 mln km; odległość ta zmienia się w ruchu orbitalnym Ziemi, która osiąga peryhelium w styczniu i aphelium w lipcu[30]. Przy tej średniej odległości, podróż światła od Słońca do Ziemi zajmuje około 8 minut i 19 sekund. Energia słoneczna jest niezbędna dla większości form życia na Ziemi[uwaga 1], poprzez proces fotosyntezy zasilający najniższy poziom troficzny większości ekosystemów[31], a także napędza ziemską pogodę. Ogromny wpływ Słońca na Ziemię był dostrzegany już w czasach prehistorycznych, a Słońce było w wielu kulturach traktowane jako bóstwo. Naukowe zrozumienie funkcjonowania Słońca rozwijało się powoli i nawet w XIX wieku wybitni naukowcy mieli ograniczone pojęcie o tym, jak zbudowane jest Słońce i co jest źródłem jego energii. Wiedza na temat Słońca stale się rozwija; wciąż istnieją pewne problemy teoretyczne z wyjaśnieniem zjawisk dziejących się na Słońcu.