ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ
ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਜ / From Wikipedia, the free encyclopedia
ਪੰਜਾਬ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਜ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਸਮੁੱਚੇ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਭਾਗ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦਾ ਪੰਜਾਬ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਲਹਿੰਦਾ ਪੰਜਾਬ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਾ, ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ[8] ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਰਾਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 50,362 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ (19,445 ਵਰਗ ਮੀਲ) ਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਲ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਦਾ 1.53% ਹੈ।[9] ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਖੇਤਰ ਵਜੋਂ 20ਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਾਜ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਲੁਧਿਆਣਾ, ਜਲੰਧਰ, ਬਠਿੰਡਾ, ਮੋਗਾ, ਸੰਗਰੂਰ, ਮੋਹਾਲੀ ਅਤੇ ਪਟਿਆਲਾ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ | ||
---|---|---|
ਉੱਪਰ ਤੋਂ ਘੜੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ: ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ; ਦੇਵੀ ਤਾਲਾਬ ਮੰਦਰ, ਜਲੰਧਰ; ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ; ਕਿਲਾ ਮੁਬਾਰਕ; ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਯਾਦਗਾਰ; ਫਤਿਹ ਬੁਰਜ; ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖਾਲਸਾ | ||
Etymology: ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ | ||
ਗੁਣਕ: 30.79°N 75.84°E / 30.79; 75.84 | ||
ਦੇਸ਼ | ਭਾਰਤ | |
ਖੇਤਰ | ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ | |
ਪਹਿਲਾਂ | ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਪੈਪਸੂ | |
ਗਠਨ | 1 ਨਵੰਬਰ 1966 | |
ਰਾਜਧਾਨੀ | ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ | |
ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ | ਲੁਧਿਆਣਾ | |
ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ | 23 | |
ਸਰਕਾਰ | ||
• ਬਾਡੀ | ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ | |
• ਰਾਜਪਾਲ | ਬਨਵਾਰੀਲਾਲ ਪੁਰੋਹਿਤ | |
• ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ | ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ (ਆਪ) | |
ਵਿਧਾਨਪਾਲਿਕਾ | ਇੱਕ ਸਦਨੀ | |
• ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ | ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ (117 ਸੀਟਾਂ) | |
ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਦ | ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਸਦ | |
• ਉੱਪਰਲਾ ਸਦਨ | 7 ਸੀਟਾਂ | |
• ਹੇਠਲਾ ਸਦਨ | 13 ਸੀਟਾਂ | |
ਹਾਈਕੋਰਟ | ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈਕੋਰਟ | |
ਖੇਤਰ | ||
• ਕੁੱਲ | 50,362 km2 (19,445 sq mi) | |
• ਰੈਂਕ | 20ਵਾਂ | |
ਉੱਚਾਈ | 300 m (1,000 ft) | |
Highest elevation (ਨੈਣਾ ਦੇਵੀ ਰੇਂਜ) | 1,000 m (3,000 ft) | |
Lowest elevation (ਦੱਖਣੀ ਪੱਛਮੀ ਪਾਸੇ) | 105 m (344 ft) | |
ਆਬਾਦੀ (2011)[2] | ||
• ਕੁੱਲ | 2,77,43,338 | |
• ਰੈਂਕ | 16ਵਾਂ | |
• ਘਣਤਾ | 550/km2 (1,400/sq mi) | |
• ਸ਼ਹਿਰੀ | 37.48% | |
• ਪੇਂਡੂ | 62.52% | |
ਵਸਨੀਕੀ ਨਾਂ | ਪੰਜਾਬੀ | |
ਭਾਸ਼ਾ | ||
• ਅਧਿਕਾਰਤ | ਪੰਜਾਬੀ[3] | |
ਜੀਡੀਪੀ | ||
• ਕੁੱਲ (2023-24) | ₹6.98 trillion (US$87 billion) | |
• ਰੈਂਕ | 16ਵਾਂ | |
• ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ | ₹1,51,367 (US$1,900) (17ਵਾਂ) | |
ਸਮਾਂ ਖੇਤਰ | ਯੂਟੀਸੀ+05:30 (IST) | |
ISO 3166 ਕੋਡ | IN-PB | |
ਵਾਹਨ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ | PB | |
ਐੱਚਡੀਆਈ (2019) | 0.724 ਉੱਚਾ[5] (9ਵਾਂ) | |
ਸਾਖਰਤਾ (2011) | 75.84% (21ਵਾਂ) | |
ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ (2021) | 938♀/1000 ♂[6] (25ਵਾਂ) | |
ਵੈੱਬਸਾਈਟ | punjab | |
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ | ||
ਪੰਛੀ | ਉੱਤਰੀ ਗੋਸ਼ਾਕ[7] | |
ਫੁੱਲ | ਗਲੈਡੀਓਲਸ | |
ਥਣਧਾਰੀ | ਕਾਲਾ ਹਿਰਨ, ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਡਾਲਫਿਨ | |
ਰੁੱਖ | ਟਾਹਲੀ | |
State highway mark | ||
State highway of ਪੰਜਾਬ PB SH1 - PB SH41 | ||
ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ | ||
1947 ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਰਮਿਆਨ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1966 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮੁੜ ਵੰਡ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਬਣਿਆ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਕੱਲਾ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਮਤ (59%) ਵਿੱਚ ਹਨ।
ਯੂਨਾਨੀ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਪੈਂਟਾਪੋਟਾਮੀਆ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਪੰਜ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਡੈਲਟਾ ਹੈ। ਪਾਰਸੀਆਂ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ਅਵੈਸਟਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਤਨ ਹਪਤਾ ਹੇਂਦੂ ਜਾਂ ਸਪਤ-ਸਿੰਧੂ (ਸੱਤ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ) ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਰਤਾਨਵੀ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ " ਪਰੱਸ਼ੀਆ" ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨਾਨੀਆਂ, ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆਈਆਂ, ਅਫ਼ਗਾਨੀਆਂ ਅਤੇ ਇਰਾਨੀਆਂ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼-ਦੁਆਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਉਦਯੋਗ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਣਕ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ। ਕਣਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੈਦਾਵਾਰ ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਏਸ਼ਿਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਨਾਜ ਮੰਡੀ ਖੰਨਾ ਵਿਖੇ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦਯੋਗ: ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਾਜ਼ਾਂ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਖੇਡ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਸੰਬੰਧੀ ਮਾਲ, ਸਿਲਾਈ ਮਸ਼ੀਨਾਂ, ਮਸ਼ੀਨ ਸੰਦਾਂ, ਸਟਾਰਚ, ਸਾਈਕਲਾਂ, ਖਾਦਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ, ਵਿੱਤੀ ਰੁਜ਼ਗਾਰ, ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਅਤੇ ਦਿਉਦਾਰ ਦੇ ਤੇਲ ਅਤੇ ਖੰਡ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ, ਹਨ। ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਖੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਇਸਪਾਤ ਦੇ ਰਿੜ੍ਹਵੀਆਂ ਮਿੱਲਾਂ ਦੇ ਕਾਰਖਾਨੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਇਸਪਾਤ ਨਗਰੀ ਮੰਡੀ ਗੋਬਿੰਦਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਟੀਲ ਦਾ ਘਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।