औरंगजेब
मुघल सम्राट / From Wikipedia, the free encyclopedia
मुही अल-दिन मुहम्मद, जो सामान्यतः औरंगजेब (पर्शियन: اورنگزیب, अर्थ: 'सिंहासनाचा अलंकार') म्हणून ओळखला जातो आणि त्याला आलमगीर असेही म्हणतात (पर्शियन: عالمگیر, रोमनीकृत: ʿĀlamgīr, अर्थ: 'जगद्विजेता'), हा सहावा मुघल सम्राट होता. जुलै १६५८ पासून १७०७ मध्ये मृत्यूपर्यंत औरंगजेबाने राज्य केले.
हा ऐतिहासिक विषयाशी संदर्भातील लेख असून,विकिपीडियावरील लेखन विश्वकोशिय आणि मराठी विकिपीडिया लेखनाचे मानदंडास अनुसरून असणे अभिप्रेत आहे.*कथाकथन अथवा ललित साहित्य लेखनशैली टाळावी,ऐतिहासिक कथा कादंबर्यातील संदर्भ टाळावेत अथवा विशीष्टपणे नमुद करून ललित साहित्यातील उल्लेखांबद्दल वेगळा परिच्छेद बनवावा. *विकिपीडियावर इतिहास-विषयक संदर्भ देताना इतिहास संशोधनातील केवळ प्रमाण संशोधन साधनांचा उपयोग करून केलेल्या समसमिक्षीत संशोधनाचेच संदर्भांना प्राधान्य देण्याबद्दल सजग रहावे.
|
आपल्याला १००% कॉपीराइटमुक्त पब्लीक डॉमेन इतिहास संशोधनातील केवळ प्रमाण संशोधन साधने अथवा मूळ ग्रंथ इंटरनेटवर उपलब्ध करून देणे शक्य असल्यास विकिपीडियाच्या विकिस्रोत या मुक्तस्रोत बन्धू प्रकल्पात आपल्या अशा योगदानाचे आणि परिश्रमाचे स्वागत असेल.
विकिस्रोतावर काय चालेल ?
प्रताधिकारमुक्त दस्तऐवज
- ऐतिहासिक ललितेतर दस्तऐवज - तह/करारनामे, जाहीरनामे, आज्ञापत्रे, फतवे, वैयक्तिक दप्तरे/पत्रे, बखरी, न्यायनिवाड्याची निकालपत्रे, सैनिकी मोहिमांचे अहवाल/जमाखर्च इत्यादी.
- ऐतिहासिक ललित साहित्य - संतसाहित्य, अन्य भक्तिपर साहित्य, स्तुतिपर कवने.
- ऐतिहासिक कलाकॄती - समसमीक्षित (पीअर-रिव्ह्यूड) किंवा संपादित माध्यमांतून प्रकाशित झालेली चित्रे/फोटो; मात्र खास त्यांच्यासाठी आयोजलेल्या प्रदर्शनांतून प्रसिद्ध झालेली नसावीत.
औरंगजेब | ||
---|---|---|
बादशाह | ||
कबूतर घेऊन बसलेला औरंगजेब, चित्रकार: कदाचित बिचित्रा | ||
अधिकारकाळ | १६५९-१७०७ | |
राज्याभिषेक | 1659 | |
राज्यव्याप्ती | अफगाण ते बंगाल, काश्मिर ते विजापूर | |
राजधानी | आग्रा, दिल्ली, औरंगाबाद | |
पूर्ण नाव | अबू मुझफ्फर मुहिउद्दीन मुहम्मद औरंगजेब आलमगीर | |
पदव्या | बादशहा, आलमगीर | |
जन्म | नोव्हेंबर ३, १६१८ | |
दाहोद, भारत | ||
मृत्यू | मार्च ३, १७०७ | |
अहमदनगर, महाराष्ट्र, भारत | ||
पूर्वाधिकारी | शाह जहान | |
उत्तराधिकारी | आझम शाह | |
वडील | शहाजहान | |
पत्नी | रबीया दुराणी, दिलरास बानो बेगम | |
संतती | * पहिला बहादूर शाह, पुत्र
| |
राजघराणे | मुघल राजवंश |
तो सम्राट असताना मुघलांनी जवळजवळ संपूर्ण दक्षिण आशियामध्ये पसरलेल्या त्यांच्या प्रदेशासह त्यांची सर्वोच्च सत्ता गाठली.[2][3] [4][5] शेवटचा प्रभावी मुघल शासक मानला जाणाऱ्या औरंगजेबाने फतवा 'आलमगिरी' संकलित केला होता. संपूर्ण दक्षिण आशियामध्ये शरिया आणि इस्लामिक अर्थशास्त्र पूर्णपणे लागू केलेल्या मोजक्या राजांपैकी तो एक होता.[6][7][8]
तैमुरी घराण्यातील असलेल्या औरंगजेबाचे सुरुवातीचे जीवन धार्मिक कार्यांनी व्यापलेले होते. वडील शाहजहान याच्या हाताखाली औरंगजेबाने एक कुशल लष्करी कमांडर म्हणून ओळख मिळवली. औरंगजेबाने १६३६-१६३७ मध्ये दख्खनचा सुभेदार आणि १६४५-१६४७ मध्ये गुजरातचा राज्यपाल म्हणून काम केले होते. त्याने १६४८-१६५२ मध्ये मुलतान आणि सिंध प्रांतांचे संयुक्तपणे प्रशासन केले आणि शेजारच्या सफाविद प्रदेशांमध्ये मोहीमा चालू ठेवल्या.
सप्टेंबर १६५७ मध्ये शाहजहानने त्याचा सर्वात मोठा आणि उदारमतवादी मुलगा दारा शिकोहला त्याचा उत्तराधिकारी म्हणून नियुक्त केले. परंतु औरंगजेबाने हे नाकारले आणि फेब्रुवारी १६५८ मध्ये स्वतःला सम्राट म्हणून घोषित केले. एप्रिल १६५८ मध्ये औरंगजेबाने धर्मात येथील युद्धात शिकोह आणि मारवाड राज्याच्या सैन्याचा पराभव केला. मे १६५८ मध्ये समुगढच्या लढाईत औरंगजेबाच्या निर्णायक विजयाने त्याचे सार्वभौमत्व मजबूत केले आणि संपूर्ण साम्राज्यात त्याचे वर्चस्व मान्य केले गेले. जुलै १६५८ मध्ये शहाजहान आजारातून बरा झाल्यानंतर, औरंगजेबाने त्याला राज्य करण्यास अक्षम घोषित केले आणि त्याला आग्रा किल्ल्यात कैद केले.
औरंगजेबाच्या राजवटीत मुघल हे जवळजवळ संपूर्ण दक्षिण आशियामध्ये पसरलेल्या त्यांच्या प्रदेशासह सर्वात मोठ्या सत्तेवर पोहोचले. वेगवान लष्करी विस्तार हे त्याच्या कारकिर्दीचे वैशिष्ट्य होते आणि अनेक राजवंश व त्यांची राज्ये मुघलांनी उलथून टाकली. त्याच्या विजयांमुळे त्याला आलमगीर ('विजेता') ही शाही पदवी मिळाली. मुघलांनी जगातील सर्वात मोठी अर्थव्यवस्था आणि सर्वात मोठी उत्पादन शक्ती म्हणून छिंग चीनलाही मागे टाकले होते. मुघल सैन्यात हळूहळू सुधारणा होत गेली आणि ती जगातील सर्वात मजबूत सैन्यांपैकी एक बनली.
एक कट्टर मुस्लिम असलेल्या औरंगजेबाला असंख्य मशिदी बांधण्याचे आणि अरबी कॅलिग्राफीच्या संरक्षक कामांचे श्रेय दिले जाते. त्याने साम्राज्याची प्रमुख नियामक संस्था म्हणून फतवा अल-आलमगीर हा यशस्वीपणे लादला आणि इस्लाममध्ये धार्मिकरित्या निषिद्ध असलेल्या गोष्टींना प्रतिबंधित केले. औरंगजेबाने अनेक स्थानिक विद्रोहांना दडपून टाकले असले तरी, त्याने परदेशी सरकारांशी सौहार्दपूर्ण संबंध ठेवले होते.
औरंगजेब हा सामान्यतः इतिहासकारांनी मुघलांच्या महान सम्राटांपैकी एक मानला आहे. समकालीन स्त्रोतांमध्ये औरंगजेबाची काही गोष्टींसाठी प्रशंसा केली जाते, तर राजकीय हत्या आणि हिंदू मंदिरे पाडल्याबद्दल त्याच्यावर टीका केली जाते. शिवाय त्याने या प्रदेशाचे इस्लामीकरण, जिझिया कर लागू करणे आणि गैर-इस्लामिक प्रथा बंद केल्याने गैर-मुस्लिमांमध्ये तो तिरस्करणीय आहे. औरंगजेबाचे स्मरण मुस्लिमांनी फक्त ११व्या-१२व्या इस्लामिक शतकातील शासक आणि मुजद्दीद (शताब्दी पुनरुज्जीवनकर्ता) म्हणूनच केले आहे.