Grænland
Eyja í Norður Ameríku og sjálfsstjórnarsvæði innan Konungsríkis Danmerkur / From Wikipedia, the free encyclopedia
Grænland (grænlenska: Kalaallit Nunaat; danska: Grønland) er stærsta eyja jarðar sem ekki telst heimsálfa út af fyrir sig, 2,2 milljónir km² að stærð. Grænland liggur milli Norður-Íshafsins og Atlantshafsins, austan við kanadíska eyjaklasann. Landfræðilega tilheyrir Grænland heimsálfunni Norður-Ameríku. Höfuðborgin er Nuuk (Godthåb á dönsku). Grænland er sjálfsstjórnarsvæði innan dönsku ríkisheildarinnar. Um 81 prósent landsins er þakið jökli. Nánast allir Grænlendingar búa í byggðum við firði á suðvesturhluta eyjunnar þar sem veður er talsvert mildara en annars staðar. Grænland hlaut heimastjórn frá Dönum árið 1979 og í nóvember árið 2008 var samþykkt í þjóðaratkvæðagreiðslu að landið fengi aukna sjálfstjórn.[1]
Grænland | |
Kalaallit Nunaat (grænlenska) Grønland (danska) | |
Fáni | Skjaldarmerki |
Þjóðsöngur: Nunarput utoqqarsuanngoravit | |
Höfuðborg | Nuuk |
Opinbert tungumál | grænlenska, danska |
Stjórnarfar | Þingbundin konungsstjórn |
Konungur | Friðrik 10. |
Landstjóri | Mikaela Engell |
Forsætisráðherra | Múte Bourup Egede |
Dönsk hjálenda | |
• Heimastjórn | 1. maí 1979 |
• Aukið sjálfræði | 21. júní 2009 |
Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
2.166.086 km² 83,1 |
Mannfjöldi • Samtals (2022) • Þéttleiki byggðar |
2010. sæti 56.466 0,028/km² |
VLF (KMJ) | áætl. 2011 |
• Samtals | 1,8 millj. dala |
• Á mann | 37.000 dalir |
VÞL (2010) | 0.786 (61. sæti) |
Gjaldmiðill | Dönsk króna (kr) (DKK) |
Tímabelti | UTC+0 til -4 |
Þjóðarlén | .gl |
Landsnúmer | +299 |
Margir Grænlendingar eru af blönduðum uppruna Inúíta og Evrópumanna og tala grænlensku (kalaallisut) sem móðurmál. Um 50 þúsund manns tala grænlensku en það eru fleiri en mælendur allra annarra eskimó-aleutískra mála samanlagt. Um 20% íbúa Grænlands eru af dönskum uppruna og hafa dönsku að móðurmáli. Bæði þessi mál eru opinberar tungur. Hin formlega gerð grænlensku sem er kennd í skólum og notuð sem ritmál er aðallega mótuð úr vesturgrænlenskum mállýskum.
Grænland var ein af norsku krúnunýlendunum allt fram til 1814 þegar það varð formlega dönsk nýlenda, þó svo að Noregur og Danmörk hafi verið sameiginlegt konungdæmi um aldir, allt frá 1536. Þann 5. júní 1953 varð Grænland hluti af Danmörku sem danskt amt. Eftir þjóðaratkvæðagreiðslu 1978 fékk Grænland heimastjórn sem tók við völdum 1. maí 1979. Þjóðhöfðingi Grænlands er Friðrik 10. Danakonungur. Þann 25. nóvember 2008 fór fram þjóðaratkvæðagreiðsla á Grænlandi um aukna sjálfstjórn landsins þar sem 76% voru fylgjandi.[2] Þann 21. júní 2009 lýstu Grænlendingar yfir fullum sjálfsákvörðunarrétti í málum er tengjast réttarfari, stefnumótun og náttúruauðlindum. Þá voru Grænlendingar viðurkenndir sem sérstök þjóð samkvæmt alþjóðalögum. Danska ríkið heldur enn eftir stjórn utanríkis- og varnarmála.