ભારતીય સિનેમા
From Wikipedia, the free encyclopedia
ભારતીય સિનેમા માં ભારતભરમાં નિર્માણ થતી ફિલ્મોનો સમાવેશ થાય છે જેમાં મુંબઈના સિનેમાની સંસ્કૃતિ ઉપરાંત આંધ્ર પ્રદેશ, આસામ, કર્ણાટક, કેરળ, પંજાબ, તમિલનાડુ અને પશ્ચિમ બંગાળ જેવા રાજ્યોની સિનેમાની પરંપરાનો સમાવેશ થાય છે. ભારતીય ફિલ્મો સમગ્ર દક્ષિણ એશિયા અને મધ્ય પૂર્વમાં જોવાય છે. સિનેમાને એક માધ્યમ તરીકે દેશમાં લોકપ્રિયતા મળી છે અને દર વર્ષે વિવિધ ભારતીય ભાષાઓમાં લગભગ 1000 ફિલ્મનું નિર્માણ થાય છે. બ્રિટન અને અમેરિકા જેવા દેશમાં વસતા ભારતીયોના કારણે હિંદી ભાષાની ફિલ્મોને આંતરરાષ્ટ્રીય દર્શકો મળી રહે છે.
20મી સદીમાં અમેરિકન અને ચાઇનીઝ ફિલ્મ ઉદ્યોગની સાથે ભારતીય સિનેમા વૈશ્વિક સાહસ બન્યું.[1] સુધરેલી ટેકનોલોજીના કારણે પ્રોડક્ટ રજૂ કરવાના પ્રસ્થાપિત સિનેમેટિક નિયમોમાં સુધારો થયો અને લક્ષ્યાંકિત દર્શકો સુધી સામગ્રી પહોંચાડવાની પદ્ધતિમાં ધરમૂળથી ફેરફાર થયો.[1] ભારતીય સિનેમાને 90થી વધુ દેશોમાં બજાર મળ્યું જ્યાં ભારતની ફિલ્મો પણ પ્રદર્શિત થતી હતી.[2] ભારતે આંતરરાષ્ટ્રીય ફિલ્મ મહોત્સવોમાં પણ ભાગ લીધો ખાસ કરીને સત્યજિત રે (બંગાળી), અદૂર ગોપાલ ક્રિષ્નન, શાજી એન કરૂણ (મલયાલમ).[2] શેખર કપૂર, મીરા નાયર, દીપા મહેતા વગેરે જેવા ભારતીય ફિલ્મનિર્માતાઓએ વિદેશમાં સફળતા મેળવી.[3] ભારત સરકારે વિદેશમાં ફિલ્મ પ્રતિનિધિમંડળ મોકલ્યા જેમ કે યુનાઇડેટ સ્ટેટ્સ ઓફ અમેરિકા અને જાપાનમાં, જ્યારે દેશના ફિલ્મ પ્રોડ્યુસર્સ ગિલ્ડે સમગ્ર યુરોપમાં આવા મિશન મોકલ્યા હતા.[4]
ભારત વિશ્વમાં સૌથી મોટો ફિલ્મ નિર્માતા દેશ છે જ્યાં દર વર્ષે લગભગ એક હજાર ફિલ્મો બને છે.[5][6] કુલ ફિલ્મોમાંથી લગભગ 600 ફિલ્મો તેલુગુ અને હિંદીમાં હોય છે, બંને ભાષામાં આશરે 300 ફિલ્મો બને છે જ્યારે બાકીની ફિલ્મો અન્ય ભાષામાં બને છે.[6] જોકે ભારતમાં સિનેમા દ્વારા પેદા થતી કુલ આવકમાં હિંદી ફિલ્મોનો હિસ્સો લગભગ અડધો છે.[6] 100% ટકા સીધા વિદેશી મૂડી રોકાણ માટે છૂટ મળવાના કારણે 20થ સેન્ચ્યુરી ફોક્સ, સોની પિક્ચર્સ અને વોર્નર બ્રધર્સ જેવા વિદેશી સાહસો માટે ભારતીય ફિલ્મ માર્કેટ આકર્ષક બન્યું છે.[7] અગ્રણી ભારતીય સાહસો જેમ કે ઝી, યુટીવી અને એડલેબ્સ વગેરે પણ ફિલ્મ નિર્માણ અને વિતરણમાં સક્રિય છે.[7] મલ્ટીપ્લેક્સીસને કર રાહત મળવાના કારણે ભારતમાં મલ્ટીપ્લેક્સ ક્ષેત્રે તેજી આવી છે.[7] 2003 સુધીમાં નેશનલ સ્ટોક એક્સ્ચેન્જ ઓફ ઇન્ડિયા પર લગભગ 30 ફિલ્મ નિર્માણ કંપનીઓ લિસ્ટેડ હતી જેના કારણે આ માધ્યમની વ્યાપારી હાજરી વર્તાતી હતી.[7]
વિદેશમાં ભારતીય મૂળના કરોડો લોકો વસવાટ કરે છે જેમના માટે ડીવીડી દ્વારા અને તેમના રહેણાંકના દેશમાં જ્યાં શક્ય હોય ત્યાં ફિલ્મનું સ્ક્રીનિંગ કરીને તેમના માટે ફિલ્મ ઉપલબ્ધ કરાવાય છે.[8] મુખ્ય પ્રવાહની ફિલ્મો દ્વારા પેદા થતી આવકમાં 12 ટકા હિસ્સો વિદેશમાં સ્ક્રીનિંગની આવકનો હોય છે જે ભારતીય સિનેમાની એકંદર આવકમાં નોંધપાત્ર યોગદાન આપે છે, જેનું નેટવર્થ 2000માં 1.3 અબજ અમેરિકન ડોલર આંકવામાં આવ્યું હતું.[9] ભારતમાં ફિલ્મ નિર્માણ માટે ઉપલબ્ધ સુવિધાઓમાં તેલુગુ ફિલ્મ ઉદ્યોગના ઘર ગણાતા હૈદરાબાદમાં રામોજી સિટી છે જેને ગિનેસ વર્લ્ડ રેકોર્ડ્સ દ્વારા વિશ્વના સૌથી મોટા સ્ટુડિયો કોમ્પ્લેક્સ તરીકે પ્રમાણિત કરવામાં આવ્યું છે.[10] ભારતીય સિનેમામાં સંગીત આવક પેદા કરવાનું અન્ય એક મહત્વનું સાધન છે. ભારતમાં ફિલ્મ દ્વારા પેદા થતી આવકમાં 4-5% ટકા હિસ્સો એકલા સંગીતના અધિકારોનો હોય છે.[9]