Andóra
From Wikipedia, the free encyclopedia
Is prionsacht bheag thalamhiata í Prionsacht Andóra (Catalóinis: Principat d'Andorra, Fraincis: Principauté d'Andorre) atá suite in iardheisceart na hEorpa, in oirthear na bPiréiní idir an Fhrainc agus an Spáinn. Andorra la Vella an phríomhchathair(daonra: 70,787 i 2001).
Andóra | |||||
---|---|---|---|---|---|
Andorra (ca) | |||||
|
|||||
Aintiún | El Gran Carlemany | ||||
Mana | «Virtus Unita Fortior» «El País dels Pirineus» | ||||
Suíomh | |||||
| |||||
Príomhchathair | Andorra la Vella | ||||
Daonra | |||||
Iomlán | 85,101 (2023) | ||||
• Dlús | 181.84 hab./km² | ||||
Teanga oifigiúil | an Chatalóinis | ||||
Tíreolaíocht | |||||
Cuid de | Països Catalans | ||||
Achar dromchla | 468 km² | ||||
• Uisce | 0 % | ||||
Pointe is airde | Coma Pedrosa (en) (2,942 m) | ||||
Pointe is ísle | Gran Valira (en) (840 m) | ||||
Ar theorainn le | |||||
Sonraí stairiúla | |||||
Cruthú | 1278 | ||||
Saoire phoiblí | Lá Caille (1 Eanáir) Constitution Day (en) (14 Márta) Meritxell Day (en) (8 Meán Fómhair) An Nollaig (25 Nollaig) | ||||
Eagraíocht pholaitiúil | |||||
Córas rialtais | comhphrionsacht pharlaiminteach | ||||
Comhlacht feidhmiúcháin | Comhairle Feidhmiúcháin Andóra | ||||
Comhlacht reachtach | Ard-Chomhairle Andóra | ||||
• Comh-Phrionsa na Fraince | Joan Enric Vives Sicília (2003–) | ||||
• Príomh-Aire Andóra | Xavier Espot Zamora (2019–) | ||||
Eacnamaíocht | |||||
OTI ainmniúil | 3,325,145,407 $ (2021) | ||||
Airgeadra | Euro | ||||
Aitheantóir tuairisciúil | |||||
Lonnaithe i gcrios ama | |||||
Fearann Idirlín barrleibhéil | .ad | ||||
Glaochód | +376 | ||||
Uimhir theileafóin éigeandála | 112, 110, 116 agus 118 | ||||
Cód tíre | AD | ||||
Eile | |||||
Suíomh gréasáin | govern.ad |
Glactar leis gurbh é Séarlas Mór a bhunaigh Andóra. Bhí an phrionsacht á rialú ag cúnta Urgell go dtí an bhliain 988, nuair a aistríodh an t-údarás chuig easpag Caitliceach Urgell. An córas dhá phrionsa atá i bhfeidhm in Andóra inniu, tá sé bunaithe ar an gcairt ón mbliain 1278. De réir na cairte seo, is iad easpag Urgell sa Spáinn agus Uachtarán Phoblacht na Fraince atá i gceannas ar Andóra. Ar dtús ba é Cúnta Foix ón bhFrainc a bhí ag rialú na tíre in éineacht leis an easpag, ach chuaigh an t-údarás seo ó chúnta Foix go rí na Fraince nuair a shealbhaigh Annraoi a Ceathair an ríchathaoir, ó bhí sé ina chúnta ar Foix roimhe sin. Le teacht Mhuirthéacht na Fraince agus na Poblachta fuair Uachtarán na Fraince céimíocht seo an chomhphrionsa in Andóra.
Is í an Chatalóinis teanga oifigiúil na tíre, ach ós rud é gurb iad an Spáinn agus an Fhrainc a sholáthraíonn an scolaíocht, tá ceann den dá theanga seo ag cách in Andóra.