![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/ImperioSas%25C3%25A1nidaCosroesII%2528pal%2529.png/640px-ImperioSas%25C3%25A1nidaCosroesII%2528pal%2529.png&w=640&q=50)
شهرستانهای ایرانشهر (کتاب)
From Wikipedia, the free encyclopedia
شهرستانهای ایرانشهر یا کتاب شهرستانهای ایران کتاب منحصر بفردیاست که به زبان پهلوی، در واپسین سدههای فرمانروایی ساسانیان نوشته شدهاست. نامی از نویسندهٔ ایرانی آن بر جای نماندهاست. این کتاب به بیان تاریخ، نام و ساختار سیاسی شهرهای ایرانشهر و بیان ویژگی این شهرها در تاریخنگاری ایرانیان میپردازد.[1] این کتاب به گمان پژوهشگران میتواند همان کتاب «یادگار شهرها» باشد که در بندهش یاد شده که نوشتن آن را با دستور قباد یکم میداند.[1] این کتاب از قدیمیترین نوشتههایی است که از وجود یک سامانه دفاعی پیرامون خلیج فارس با نام وَر ئی تازیگان نام بردهاست.[2][3]
![Thumb image](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/ImperioSas%C3%A1nidaCosroesII%28pal%29.png/640px-ImperioSas%C3%A1nidaCosroesII%28pal%29.png)
موسی خورنی مورخ ارمنی عصر ساسانی، این کتاب کمنظیر را به زبان ارمنی ترجمه کردهاست. اصل پهلوی این کتاب ارزشمند که در زمان ساسانیان در سه برگ تألیف شده بود از بین رفتهاست. تنها ترجمهای از آن بهوسیلهٔ موسی خورنی به دست آمدهاست که جغرافیای موسی خورنی نامیدهمیشود و مبنای تحقیقات بعدی دیگر محققان در قرون متأخر را تشکیل میدهد. متن اصلی کتاب جغرافیای موسی خورنی به دو صورت دو نسخهای یعنی متن کامل و دیگری متن خلاصه شده، به جای ماندهاست.[4]
در این رساله، ایرانشهر بر حسب جهات چهارگانه، به چهار ناحیهٔ شرق و غرب و جنوب و شمال تقسیم شدهاست. چنین تقسیمبندی از زمان خسرو انوشیروان رواج یافتهاست. در این رساله نخست نام شهرهایی میآید که در ناحیهٔ شرق خراسان قرار داشتهاند و با سمرقند شروع میشود. در این رساله، همانند اغلب آثار زبان پهلوی، اسطورهها و واقعیتهای تاریخی درهم آمیخته شدهاند.[5]