ماددەی کیمیایی
From Wikipedia, the free encyclopedia
ماددەی کیمیایی جۆرێکی ناوازەی ماددەیە کە پێکھاتەی کیمیایی بەردەوام و تایبەتمەندی ھەیە.[1] ماددە کیمیایییەکان لەوانەیە لە شێوەی تاکە توخمێک یان پێکھاتەی کیمیاییدا بن. ئەگەر دوو مادەی کیمیایی یان زیاتر بتوانرێت بەبێ کارلێککردن تێکەڵ بکرێت لەوانەیە تێکەڵەیەکی کیمیایی دروست بکەن.[2] ئەگەر تێکەڵەیەک جیا بکرێتەوە بۆ جیاکردنەوەی یەک مادەی کیمیایی تا ڕادەیەکی خوازراو، دەوترێت مادەی دەرھاویشتوو لە ڕووی کیمیایییەوە پەتییە.[3]
ماددە کیمیایییەکان دەتوانن لە چەندین حاڵەت یان قۆناغی فیزیایی جیاوازدا ھەبن (بۆ نموونە ماددە ڕەقەکان، شلەکان، گازەکان، یان پلازما) بەبێ گۆڕینی پێکھاتەی کیمیایی خۆیان. مادەکان لە نێوان ئەم قۆناغانەی ماددەدا دەگوازرێنەوە لە وەڵامی گۆڕانکاری پلەی گەرمی یان پەستاندا. دەتوانرێت ھەندێک ماددە کیمیایییەکان بە ڕێگەی کارلێکی کیمیایی تێکەڵ بکرێن یان بگۆڕدرێن بۆ مادەی نوێ. دەوترێت ئەو ماددە کیمیاییانەی کە خاوەنی ئەم توانایە نین، بێھێزن.
ئاوی پاک نموونەی ماددەیەکی کیمیایییە، کە پێکھاتەیەکی بەردەوامی دوو ئەتۆمی ھایدرۆجینی ھەیە کە بە یەک ئەتۆمی ئۆکسجین (واتە H 2 O) بەستراوەتەوە. ڕێژەی ئەتۆمی ھایدرۆجین بۆ ئۆکسجین ھەمیشە لە ھەموو مۆلیکولێکی ئاودا ٢:١ دەبێت. ئاوی پاک مەیلی کوڵانی دەبێت لە نزیک ١٠٠ °C (٢١٢ °F)، نموونەی یەکێک لەو تایبەتمەندانەیە کە پێناسەی دەکەن. ماددە کیمیایییە دیارەکانی دیکە بریتین لە ئەڵماس (جۆرێک لە توخمە کاربۆنەکان)، خوێی سەر مێز (NaCl؛ پێکھاتەیەکی ئایۆنی)، و شەکری پاڵاوتە (C 12 H 22 O 11؛ پێکھاتەیەکی ئۆرگانی). تاقیکردنەوە تاقیکردنەوە تاقیکردنەوە تاقیکردنەوە تاقیکردنەوە تاقیکردنەوە تاقیکردنەوە تاقیکردنەوە تاقیکردنەوە