قوتبەدین عائیبەک
From Wikipedia, the free encyclopedia
قوتبەدین عائیبەک (بە فارسی: قطبالدین ایبک) (١١٥٠ – ١٤ی تشرینی دووەمی ١٢١٠) ژەنەراڵێکی توورکی پاشای غوری محەممەد غۆری بوو. بەرپرسی خاکەکانی غورید بوو لە باکووری ھیندستان، و دوای تیرۆرکردنی محەممەد غوری لە ساڵی ١٢٠٦، سوڵتانی دەلھی (١٢٠٦–١٥٢٦) دامەزراند، و دەستی بە |خانەنشینی مەملوک کرد؛ کە تا ساڵی ١٢٩٠ فەرمانڕەوایی سوڵتانییەتی دەکرد. خەڵکی تورکستان، عائیبەک لە منداڵیدا بە کۆیلایەتی فرۆشرا. لەلایەن قازییەکەوە لە نەیشابوور لە فارس کڕدرا، لەوێ فێری تیروکەوان و ئەسپسواری بووە لەنێو کارامەیییەکانی دیکەدا. دواتر لە غەزنی بە محەممەد غوری فرۆشرایەوە، لەوێ بەرزبووەوە بۆ پۆستی ئەفسەری ئەستێرەخانە پاشایەتییەکان. لە سەردەمی شەڕەکانی شانشینی خورازمیان-غورید، لەلایەن سکاوتەکانی سوڵتان شا، دوای سەرکەوتنی غورید، ئازاد کرا و لەلایەن محەممەد غورییەوە پەسەندکرا. دوای سەرکەوتنی غوریدەکان لە شەڕی دووەمی تاراین لە ساڵی ١١٩٢، محەممەد غوری ئایباکی کردە بەرپرسی خاکەکانی ھیندستان. ئایباک دەسەڵاتی غوریدەکانی لە باکووری ھیندستان فراوانتر کرد بە داگیرکردن و ھەڵکوتانە سەر چەند شوێنێک لە چاھامانا، گاھاداڤالا، چاولوکیا، چاندێلا و شانشینی دیکە. کاتێک محمد غوری لە ساڵی ١٢٠٦ کۆچی دوایی کرد، ئایباک لەگەڵ کۆیلەیەکی دیکەی پێشوو تاج الدین یڵدز شەڕی کرد بۆ کۆنترۆڵکردنی خاکەکانی غورید لە باکووری ڕۆژاوای ھیندستان. لەم ھەڵمەتەدا تا غەزنی پێشڕەوی کرد، ھەرچەندە دواتر پاشەکشەی کرد و پایتەختەکەی لە لاھۆر دانا. بە ناو دان بە سەروەری جێنشینی محەممەد غوری غیاسەدین مەحموود دانا، کە بە فەرمی وەک فەرمانڕەوای ھیندستان ناساند. جێنشینی ئایباک ئارام شا، و پاشان زاواکەی ئیلتوتمیش، کە خاکە شل و شلەکانی غوریدەکانی ھیندستانی گۆڕی بۆ سوڵتانییەتی بەھێزی دەھلی. ئایباک بەو کەسە ناسراوە کە قوتب منار لە دەھلی ڕاسپاردووە، و ئەدھای دین کا جۆنپرا لە ئەجمێر.
قوتب الدین عائیبەک | |
---|---|
سندوقی لاک | |
یەکەم سوڵتانی دەھلی. | |
فەرمانڕەوایی | ٢٥ی حوزەیرانی ١٢٠٦ – ١٤ی تشرینی دووەمی ١٢١٠ |
تاج لەسەر نان | ٢٥ی حوزەیرانی ١٢٠٦، قەسری ھومایون، لاھور. |
پێشوو | محەممەدی غور. |
جێگر | ئارام شا |
لەدایکبوون | 1150 تورکستان |
مردن | ١٤ی تشرینی دووەمی ١٢١٠ (تەمەن ٦٠ ساڵ) لاھور، دەلھی سوڵتانی (ئێستا لاھور، پاکستان) |
ناشتن | بازاڕی ئەنارکالی، لاھور. |