بێلێم
From Wikipedia, the free encyclopedia
بێلێم شارێکی بەڕازیل و پایتەخت و گەورەترین شاری ویلایەتی پارایە لە باکووری وڵاتەکە. دەروازەی ڕووباری ئەمازۆنە کە بەندەرێکی قەرەباڵغ و فڕۆکەخانە و وێستگەی پاس/ڕاھێنەری تێدایە. بێلێم نزیکەی ١٠٠ کم لە سەرەوەی ئۆقیانووسی ئاتلانتیکیەوە دوورە، لەسەر ڕووباری پارا کە بەشێکە لە سیستەمی گەورەی ڕووباری ئەمازۆن، کە لەلایەن ئیلھا دی ماراجۆ (دوورگەی ماراجۆ) لە بەشی گەورەتری دێڵتای ئەمازۆن جیاکراوەتەوە. بە ژمارەی دانیشتووانی مەزەندەکراو بە ١٬٤٩٩٬٦٤١ کەس - یان ٢٬٤٩١٬٠٥٢ کەس، بە لەبەرچاوگرتنی ناوچە گەورەکانی - ١١ھەمین شارە لە بەرازیل کە زۆرترین دانیشتوویان ھەیە، ھەروەھا ١٦ھەمین شارە لە ڕووی پەیوەندی ئابوورییەوە. دووەم گەورەترینە لە ھەرێمی باکوور، لە دوای ماناوسەوە لە ویلایەتی ئەمازۆن دووەمە[1]
بێلێم لە ساڵی ١٦١٦ لەلایەن شانشینی پورتوگالەوە دامەزراوە، یەکەم کۆلۆنی ئەورووپی بوو لەسەر ئەمازۆن بەڵام تا ساڵی ١٧٧٥ نەبووە بەشێک لە بەرازیل، بەشی نوێتری شارەکە بینای مۆدێرن و ئاسمان ڕوتەکانی تێدایە. بەشی کۆلۆنیالیزم سۆز و خۆشەویستی گۆڕەپانە پڕ لە دارەکان و کڵێساکان و کاشی شین و نەریتی پاراستووە. شارەکە مێژوویەکی دەوڵەمەند و تەلارسازی لە سەردەمی کۆلۆنیالیزمەوە ھەیە. لەم دواییانەدا شاھیدی بووژانەوەی ئاسمان ڕوت بوو.