Syanbilər
From Wikipedia, the free encyclopedia
Syanbilər (Çincə: 鮮卑, pinyin: Xiānbēi, Wade-Giles: Hsien-pi), Monqolustan və Mancuriya sərhədləri civarında yaşamış köçəri tayfa.
Mədəniyyət • Din • Fəlsəfə • Mifologiyası | ||||||
Dao • Daosizm • Leqizm • Tao Te Çinq • Konfutsiçilik • Kon Fu Dzı • Lao-tszı • Moizm • Mo-tszı • İn və Yan • Li • 36 stratagem • Citkundo • Kunq-fu • Tay çi çuan • Uşu • Vin Çun • Dim Mak • Şaolin | ||||||
Üç hökmdar və beş imperator | ||||||
Sya sülaləsi | ||||||
Şan sülaləsi | ||||||
Çjou sülaləsi | ||||||
Şərqi Çjou | Yaz-Payız | |||||
Döyüşən çarlıqlar | ||||||
Sin sülaləsi | ||||||
Çu sülaləsi — qarışıq dövr | ||||||
Han sülaləsi | Qərbi Han | |||||
Sin sülaləsi, Van Man | ||||||
Şərqi Han | ||||||
Üç çarlıq | Vey | Şu | U | |||
Qərbi Çzin | ||||||
16 barbar | Şərqi Çzin | |||||
Cənub və Şimal sülalələri | ||||||
Suy sülaləsi | ||||||
Tan sülaləsi | ||||||
Beş sülalə və on çarlıq
|
||||||
Şimali Sun
|
||||||
Çzin
|
||||||
Çin Respublikası | ||||||
Etnik yapısı konusunda Monqol tezi, Tunguz tezi, Monqol və Türk boylardan yaranan bir konfederasiya olduğuna dair tez de vardır.[1]
Vu-Huan (烏桓 wū huán) konfederasyonu Hunların cənibi-şərqində Sien-Pi'ler Hiung nuların şimal-şərqində oluşturmuşdur. Hun birliyindən qopan bu topluluqlar eski ortaqlarına saldırmışdır. Syanbilərin qalxış dönəmi Hunların yıxılma dönəmine denk gəlməkdedir. 87 ilə 93 illər arasında Hunların iki Şanyuyunu (hökmdarlarını) öldürmüşdilər.
Syanbilərin ən namlı hökmdarları II yüzilin ortalarından 181 ilina qədər taxtda qalmış Tan Şıhuay (檀石槐 tan shíhuái, 136 – 181) olmuşdur. Tan Şıhuay Şimal Hunları məğlub etmeyi bacarmış və torpaqlarını İli çayına qədər genişlətmişdir. Çox dəfə (158 ilində Cənub Hunları ilə birlikdə) Çin səddini aşmışdır. Oğulları və qardaşı oğlanları onun yerini tutamamış və beləcə Sien Pi konfederasyonu 233 ilində dağılmışdır.
Syanbilərin bir bölümü Liaotung (遼東)dan Henana doğru hərəkət etmiş və orada Xan Tsun (Murong Jun (慕容皝 mùróng huàng, ? – 360) başçılığı altında 352 ilində güney Hunları məğlub etmişdir. Orada qurdukları Yan sülaləsi (Çian Yan və Hou Yan) çox ayaqda duramamış və 370 ilində eyni kendileri kimi qısa ömürlü Çian Çin (前秦) sülaləsini quran tibetli Di tayfasından Fu Jian (苻健)a yenik düşmüşdür. Ancaq 16 il sonra 386 ilində bu bölgədə Tabğaclar (Tuoba) Tuoba Gui (拓跋珪) Şimal Vey sülaləsinı qurmuşdur. Tabgaçlar da Syanbilərin zamanında bir Syanbi boyuydu.