Şimali və Şərqi Suriya Muxtar İdarəsi
Suriya ərazisində tanınmamış muxtar qurum / From Wikipedia, the free encyclopedia
Şimali və Şərqi Suriya Muxtar İdarəsi (AANES)[8] və ya Rojava[lower-alpha 1] — Suriyanın şimal-şərqində de-fakto muxtar vilayət.[14][15] Əfrin, Cəzirə, Fərat, Rəqqə, Təbqa, Mənbic və Deyr əz-Zövr ərazilərində özünüidarə edən bölgələrdən ibarətdir.[16][17][18] Region 2012-ci ildə davam edən Rojava münaqişəsi və daha geniş Suriyada vətəndaş müharibəsi kontekstində de-fakto muxtariyyət qazanmışdır. Rəsmi hərbi qüvvəsi olan Suriya Demokratik Qüvvələri (SDQ) bu münaqişələrdə iştirak edir.[19][20]
Bu məqalədəki və ya bölmədəki məlumatlar köhnədir. |
Şimali və Şərqi Suriya Muxtar İdarəsi | |||||
---|---|---|---|---|---|
| |||||
| |||||
Tarixi | |||||
• Keçid idarənin elan edilməsi | 2013 | ||||
• Kantonların muxtariyyət elan etməsi | 2014-cü ilin yanvarı | ||||
• Kantonların federasiya elan etməsi | 17 mart 2016 | ||||
• Yeni idarənin elan etməsi | 6 sentyabr 2018 | ||||
Rəsmi dilləri | |||||
Paytaxt | Ayn-İsa[1][2] | ||||
İdarəetmə forması | Libertarian sosialist federativ yarı birbaşa demokratiya | ||||
Həmprezidentlər |
İlham Əhməd[3] Mənsur Selum[4] |
||||
Həmsədrlər |
Əminə Ömər Riad Dərar[5] |
||||
Sahəsi | |||||
• Ümumi | 50,000[6] km² | ||||
Əhalisi | |||||
• Əhali | 2,000,000[7] nəfər | ||||
Valyuta | Suriya funtu | ||||
Telefon kodu | +963 | ||||
Saat qurşaqları | |||||
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Xarici əlaqələr quran Rojava Suriya hökuməti, ümumiyyətlə hər hansı bir dövlət və ya təşkilat tərəfindən rəsmi səviyyədə muxtar olaraq tanınmır.[21] AANES digər partiyalar və təşkilatlarla dialoqlarda universal demokratik, davamlı, muxtar plüralist, bərabər və feminist siyasətlərinə görə geniş şəkildə dəstəklənir.[22][23][24][25] Suriyanın şimal-şərqi polietnikdir. Burada böyük etnik kürd, ərəb və aysor əhalisi, o cümlədən nisbətən daha kiçik türkman, erməni, adıq və yezidi icmaları yaşayır.[26][27][28]
Region idarəsinin tərəfdarları onun rəsmi olaraq sekulyar bir muxtariyyət olduğunu bildirirlər.[29][30][31] Onlara görə, Rojava mərkəzsizliyi, gender bərabərliyini,[32][33] ekologiyanın qorunmasını, sosial ekologiyanı və dini, mədəni və siyasi müxtəlifliyə qarşı plüralist tolerantlığı təbliğ edən anarxist, feminist və libertarian sosialist ideologiyaya əsaslanan birbaşa demokratik ambisiyalara malikdir. Həmçinin, onlara görə, bu dəyərlər muxtar regionun konstitusiyasında, cəmiyyətində və siyasətində əks olunur. Bəzi müşahidəçilər Rojavanın müstəqilliyin yox, bütövlükdə federallaşmış bir Suriya üçün bir model olacağını bildirmişdir.[34][35][36][37][38] Region idarəsi avtoritarizm, Suriya hökumətinə dəstək[39] və kürdləşdirmə siyasəti səbəbiylə müxtəlif partizan və qeyri-partizan mənbələr tərəfindən tənqid edilmiş, köçürmə siyasi ittihamları ilə üzləşmişdir.[40] Buna baxmayaraq, AANES Suriyanın ən demokratik sisteminə çevrilmişdir. Regionda birbaşa açıq seçkilər, ümumbəşəri bərabərlik, insan hüquqlarına hörmət, eyni zamanda Suriya daxilində azlıqların və dini hüquqların müdafiəsi müşahidə olunmuşdur.[41][42][43][22][44][45][46]
Regionda yeni bir sosial ədalət anlayışı tətbiq edilmişdir. Bu yanaşma cəzalandırma əvəzinə reabilitasiya və sosial qayğıya diqqət yetirir. Ölüm hökmü ləğv edilmişdir. Həbsxanalarda əsasən İŞİD və digər ekstremist qruplarla əlaqəli terror fəaliyyətində ittiham olunan şəxslər saxlanılır. Bu həbsxanalar region iqtisadiyyatına böyük bir yükdür. Muxtar region siyasi ambisiyalarını demokratik konfederalizmin demokratik Libertarianizm libertarian sosialist ideologiyasına əsaslanan bir koalisiya tərəfindən idarə olunur. Bəzi mənbələrə görə, region azlıqlar, mədəni və dini nümayəndəliklərdə yerli məclislər sistemi vasitəsi ilə kooperativ və bazar müəssisələrini birləşdirən bir iqtisadiyyat modelinə sahibdir. AANES bütün Suriyada ən yüksək orta maaş və həyat səviyyəsinə sahibdir. Maaşlar rejimin nəzarətində olan ərazilərdəkindən iki dəfə çoxdur. Suriya funtunun çöküşündən sonra AANES inflyasiyaya nəzarət etmək üçün maaşları iki qat artırmışdır. Regionda səhiyyə xidməti təqdim edən müstəqil təşkilatlar arasında Kürd Qızıl Aypara Cəmiyyəti,[47] Suriya Amerika Tibb Cəmiyyəti,[48] Azad Birma Mühafizəçiləri[49] və Sərhədsiz Həkimlər[50] var.
2016-cı ildən bəri Türkiyə və Türkiyənin dəstəklədiyi Suriya üsyançı qüvvələri SDQ-ya qarşı bir sıra hərbi əməliyyatlar aparmaqla Rojavanın bir hissəsində nəzarəti qurmuşdur. AANES və SDF muxtar idarəetmənin bütün bölgələrini hər hansı bir təcavüzkarlıqdan müdafiə edəcəyini bildirmişdir.[51][52]