Historia d'Aragón
From Wikipedia, the free encyclopedia
A presencia humana en as tierras que hue forman a Comunidat Autonoma d'Aragón data de fa cuantos milenios, pero Aragón, como muitas d'as actuals rechions historicas, ye fruito d'a Edat Meya. O nombre d'Aragón apareixe por primera vegada en l'anyo 828.
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Ista pachina ha menester d'una revisión por un corrector ta amillorar a suya ortografía, a suya gramatica u o suyo vocabulario. |
Por favor, edita-lo ta cumplir con ellas. No borres iste aviso dica que no l'haigas feito. Colabora wikificando! |
A Historia d'Aragón prencipia con a invasión musulmana en o sieglo VIII. Dende allora iría enamplando as suyas mugas mientres os sieglos en os que primer fue Condau, dimpués Reino, y mes tardi Consello y Audiencia, dica constituir hue en día una Comunidat Autonoma, tot ixo a tamas de mancar d'unidat cheografica u natural, lingüistica y mesmo etnica.
En a Edat Meya se forcha y afinca l'Aragón actual. Os suyos prencipals pilars fuoron a Corona, as Corz, a Deputación d'o Reino y o Dreito foral. Cabecera dende o sieglo XII d'una federación d'estatos d'entidat diversa, a Corona d'Aragón; o suyo peso especifico fue eslanguindo china a chana adintro d'ella dica plegar a l'Edat Muderna, cuan s'integró en un encara mes centralizato Reino d'Espanya. Cal sinyalar que en 1412 en o Compromís de Casp a dinastia que escomencipió a reinar, per muerte d'o zaguero hereu d'a casa anterior estio a casa castellana d'os Trastamara.
Dende l'incident de 1591, anyada cuan Felipe II d'Espanya mata a o chusticia d'Aragón, Don Chuan V de Lanuza, dica o sieglo XVIII, anyada de 1707 cuan fuoron proclamatos os Decretos de Nueva Planta, Aragón fue cedendo china chana toz os suyos dreitos, fueros y atras particularidaz historicas que heba conseguiu con o paso d'as anyadas.
A Guerra d'o Francés en proporcionó d'enchaquias de reactivación. mientres lo sieglo XIX, os carlistas, que miroron adeptos ta la suya causa en ista tierra, ofreixioron a retornar pasatas libertaz forals.
Asinas en o sieglo XX, en a etapa republicana, o sentimiento rechionalista agafa mayors cotas, pero a Guerra Civil espanyola borró toz os prochectos autonomicos.
O rechimen franquista adormió as langarias aragonesistas que huei, reforzatas, preban d'acucutar.