Evolución
From Wikipedia, the free encyclopedia
A evolución ye un proceso de cambio contino d'os sers vivos. O estudio d'os cambios d'os sers vivos d'entre tiempo que ha produciu una diversificación a partir d'antipasaus comuns tamién ye conoixida como evolución.
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
O fenomeno d'a evolución en a naturaleza ye patent en toz os livels d'organización. L'universo ha seguiu una evolución en millons d'anyadas y en l'actualidat se troba en un proceso d'expansión. A tierra no ha teniu siempre a forma y estructura que tien agora. Por totas as eras cheolochicas ha experimentau ciclos d'orochenesi y sedimentación que evidencian a existencia d'una evolución cheolochica. Os sers vivios no han escapau a esta tendencia evolutiva. A existencia de fósils y a observación de procesos actuals revela unos cambios en os sers que han feito arribar en as formas actuals.
A conoixencia d'a evolución en toz os sentius fue aturada por as cosmovisions relichiosas, que miraban un orichen mitico-divín dica plegar a una situación fixa u estatica que chustificaba un modelo social. L'acceptación d'a evolución biolochica se trobó con as ilesias cristianas como obstaclo dica que a Ilesia Catolica veyió que no yera incompatible con a fe. Encara ilesias que prenen as escrituras a lo piet d'a letra (Testigos de Chehová, Adventistas d'o Seteno día), u collas sectarias dentro d'atras ilesias (Opus) niegan a evidencia d'a evolución y troban a simpatía u refirme de gobiernos conservadors. Dica muita d'a chent con conoixencias cientificas d'estos movimientos relichiosos s'han visto obligaus a reconoixer a microevolución, mirando de desfer as tesis evolucionistas con enfoques epistemolochicos cuestionando os estudios d'a macroevolución.
En ambito cientifico sin esbirriai relichioso a evolución ye acceptada como un feito, y no como una teoría. Como concluye Crusafont:
De totas maneras se puet sentir a palabra "teoría d'a evolución", confundindo-la con a teoría de Darwin entre chent sin conoixencias de temas biolochicos. En biolochía se parla de Teoría d'a Evolución no como d'una teoría normal, parla de Teoría con o sentiu de “Paradigma”, como d'una ideya central, d'una teoría de teorías, igual como se parla de teoría celular y dengún no duda que as celulas existan u igual como se parla de teoría cromosomica de l'herencio y dengún no duda que os chens sigan en os cromosomas. Toz saben que as celulas existen (encara que encara manque muito por descubrir), y toz saben que os chens son en os cromosomas (encara que manque muito por saber sobre a localización d'os chens y como se manifiestan).
Dende Lamarck dica os autors modernos como Gould s'han sucediu cualques teorías evolutivas. O feito d'a evolución puet ser-ne explicau por belunas, y a dominant ye o neodarwinismo, en camín d'asimilar a teoría d'o equilibrio puntuau. Antes de charrar sobre os mecanismos evolutivos observables ye menester fer una introducción historica.